Gold Price : सध्या भारतात लग्नसराईचा सिझन सुरू आहे आणि लग्नसराई मध्ये सोने आणि चांदी मोठ्या प्रमाणात खरेदी केले जाते. मात्र गेल्या काही काळापासून सोन्याच्या किमतींमध्ये सातत्याने वाढ होत आहे. चांदीच्या किमती गेल्या काही दिवसांपासून स्थिर आहेत किंबहुना त्यामध्ये काही प्रमाणात घसरण सुद्धा पाहायला मिळाली आहे. परंतु सोने या मौल्यवान धातूच्या किमती सातत्याने वाढत असून यामुळे सराफा बाजारात गेल्यानंतर ग्राहकांचे हात आखडले जात आहेत.
मिळालेल्या माहितीनुसार, 2025 मध्ये आतापर्यंत सोन्याच्या किमतींमध्ये 10% पेक्षा जास्त वाढ झाली आहे. यामागे अनेक जागतिक कारणे आहेत, त्यापैकी प्रमुख कारण म्हणजे अमेरिकेचे माजी अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांचे टॅरिफ धोरण. त्यांनी स्टील आणि अॅल्युमिनियम आयातीवर 25% अतिरिक्त कर लावण्याची घोषणा केल्याने आंतरराष्ट्रीय बाजारात तणाव वाढला आहे.
सोन्याला नेहमीच सुरक्षित गुंतवणूक पर्याय मानले जाते, त्यामुळे अशा अस्थिरतेच्या काळात त्याची मागणी वाढते आणि परिणामी त्याच्या किमतीही वाढतात. मात्र अशा या परिस्थितीत सुद्धा रिझर्व बँक ऑफ इंडियाच्या माध्यमातून मोठ्या प्रमाणात सोने खरेदी सुरू आहे. म्हणून आज आपण रिझर्व बँक ऑफ इंडिया एवढ्या मोठ्या प्रमाणात सोने खरेदी का करत आहे याचे कारण आणि उद्देश थोडक्यात समजून घेणार आहोत.
भारतीय रिझर्व्ह बँकेच्या सोने खरेदीचा उद्देश काय?
सोन्याच्या वाढत्या किमतींच्या पार्श्वभूमीवर रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) मोठ्या प्रमाणात सोने खरेदी करत आहे. या संदर्भात काँग्रेस खासदार मनीष तिवारी यांनी लोकसभेत प्रश्न उपस्थित केला की, आरबीआयची ही भूमिका अमेरिकन डॉलरपासून दूर जाण्याचे संकेत आहे का? यावर उत्तर देताना अर्थमंत्री निर्मला सीतारमण यांनी स्पष्ट केले की, भारताच्या वाढत्या सोन्याच्या साठ्याचे उद्दिष्ट कोणत्याही आंतरराष्ट्रीय चलनाला पर्याय देण्याचे नाही, तर आरक्षित निधी संतुलित ठेवण्याचा हा एक भाग आहे.
आरबीआयकडे अमेरिकन डॉलर हा परकीय चलन साठ्याचा एक मोठा भाग असला तरी, त्याचबरोबर इतर चलने आणि सोन्याचा समावेशही आहे. त्यामुळे हा निर्णय डॉलरपासून वेगळे होण्यासाठी घेतला गेला नसून, भारतीय राखीव निधी अधिक स्थिर ठेवण्यासाठी आणि गुंतवणुकीची विविधता वाढवण्यासाठी हे पाऊल उचलले आहे.
भारतीय परकीय चलन साठ्यात वाढ आणि सोन्याची भूमिका
31 जानेवारी 2025 पर्यंत भारताचा परकीय चलन साठा 630.6 अब्ज डॉलर्सवर पोहोचला, जो 24 जानेवारीच्या आठवड्यातील तुलनेत 1.05 अब्ज डॉलर्सने अधिक आहे. ही वाढ सलग दुसऱ्या आठवड्यात झाली असून, याचे मुख्य कारण म्हणजे सोन्याचा साठा, जो 1.2 अब्ज डॉलर्सने वाढून 70.89 अब्ज डॉलर्सवर पोहोचला आहे.
2024 मध्ये आरबीआयने 72.6 टन अतिरिक्त सोने खरेदी केले, जे एका वर्षापूर्वीच्या तुलनेत जवळपास चारपट अधिक आहे. मात्र, याबाबतीत आरबीआय पोलंड आणि तुर्कीच्या मध्यवर्ती बँकांच्या तुलनेत मागे आहे. विशेष म्हणजे, डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या अमेरिकेतील विजयानंतर या देशांच्या केंद्रीय बँकांनी मोठ्या प्रमाणात सोने खरेदी केली आहे.
आरबीआयकडे असलेल्या सोन्याचा साठा किती आहे?
डिसेंबर 2024 अखेरीस आरबीआयकडे 876.18 टन सोने होते, जे 2023 च्या तुलनेत 72.6 टन अधिक आहे. 2024 मध्ये झालेली ही खरेदी 2021 नंतरची सर्वाधिक आहे आणि 2017 मध्ये खरेदी सुरू झाल्यापासून दुसऱ्या क्रमांकाची सर्वाधिक खरेदी आहे.
आरबीआय सोने का खरेदी करत आहे?
सोन्याची खरेदी केल्याने केंद्रीय बँकेला चलनातील अस्थिरतेपासून संरक्षण मिळते आणि परिणामी राखीव निधीचे पुनर्मूल्यांकन अधिक स्थिर राहते. 2024 मध्ये जागतिक बाजारातील अस्थिरतेमुळे सोन्याच्या किमती 25% पेक्षा जास्त वाढल्या, ज्यामुळे आरबीआयला कोणताही व्यापार नफा न घेता सोन्याच्या साठ्याच्या मूल्यांकनामध्ये मोठी वाढ दिसून आली.
डॉलरपेक्षा सोने अधिक फायदेशीर ठरत आहे का?
परकीय चलन साठ्यातील अस्थिरता आणि पुनर्मूल्यांकनाच्या जोखमीमुळे आरबीआयने ऑक्टोबर 2024 पासून सोन्याची खरेदी वाढवली आहे. गेल्या काही महिन्यांत, भारतीय रुपयाच्या मूल्यात घट झाल्याने अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत त्याची स्थिरता राखण्यासाठी आरबीआयने अधिक परकीय चलन वापरले असण्याची शक्यता आहे.
फेब्रुवारी 2022 मध्ये रशिया-युक्रेन युद्ध सुरू झाल्यानंतर मध्यवर्ती बँकांनी जागतिक स्तरावर मोठ्या प्रमाणात सोने खरेदी करण्यास सुरुवात केली आहे. जागतिक चलन बाजारातील अस्थिरता लक्षात घेता, आरबीआयही या धोरणाचे पालन करत आहे आणि आपला सोन्याचा साठा सातत्याने वाढवत आहे.
यापुढील धोरण काय असेल?
अनेक आंतरराष्ट्रीय बाजार विश्लेषकांचा अंदाज आहे की, 2025 मध्येही मध्यवर्ती बँका सोने खरेदी सुरूच ठेवतील. वर्ल्ड गोल्ड कौन्सिलचे वरिष्ठ बाजार विश्लेषक लुईस स्ट्रीट यांच्या मते, आरबीआय तसेच इतर अनेक देशांच्या मध्यवर्ती बँका आगामी काळातही सोन्याची खरेदी करत राहतील.
