अहिल्यानगरच्या ‘या’ परिसरातील संत्री नागपूरपेक्षाही भारी, परदेशातून जोरदार मागणी तर लवकरच मिळणार जीआय मानांकन 

Ahilyanagar News: अहिल्यानगर- तालुका हा दुष्काळी भाग म्हणून ओळखला जात असला, तरी गेल्या काही वर्षांत येथील शेतीचे चित्र बदलत आहे. ज्वारीचे आगार म्हणून प्रसिद्ध असलेला तालुक्याचा दक्षिण भाग आता ‘ऑरेंज व्हिलेज’ म्हणून उदयास येत आहे. शासकीय अनुदान आणि शेतकऱ्यांच्या आधुनिक शेती पद्धतींच्या जोरावर फळबाग लागवडीत मोठी वाढ झाली आहे. विशेषतः वाळकी परिसरात संत्रा लागवडीने नवी क्रांती घडवली असून, येथील संत्रा फळे देश-विदेशात निर्यात होत आहेत. वाळकीच्या धोंडेवाडी येथील संत्रा नर्सरी राज्यात प्रसिद्ध आहे, आणि येथील रोपांना परराज्यांतूनही मागणी आहे. 

ज्वारीचे आगार म्हणून होती ओळख

अहिल्यानगर तालुका हा दुष्काळी आणि कोरडवाहू भाग म्हणून ओळखला जातो. येथे शेतीसाठी कोणतीही मोठी सिंचन योजना नाही, आणि पाण्याचा शाश्वत स्रोत नसल्याने शेती पूर्णपणे पावसावर अवलंबून आहे. खरीप हंगामात मूग आणि रब्बी हंगामात ज्वारी ही प्रमुख पिके घेतली जातात. हिवाळ्यात विहिरी कोरड्या पडतात, आणि पाणीटंचाईमुळे शेतकऱ्यांना दुष्काळाचा सामना करावा लागतो. या आव्हानांमुळे तालुक्याचा दक्षिण भाग ज्वारीचे आगार म्हणून ओळखला जायचा. मात्र, गेल्या काही वर्षांत शेतकऱ्यांनी पाणी व्यवस्थापन आणि आधुनिक शेती पद्धतींचा अवलंब करून शेतीचे चित्र बदलले आहे. शासकीय अनुदान योजनांनीही यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

फळबाग लागवडीची क्रांती

अहिल्यानगर तालुक्यातील शेतकऱ्यांनी पारंपरिक पिकांऐवजी फळबाग लागवडीकडे आपला मोर्चा वळवला आहे. शासकीय योजनांद्वारे मिळणाऱ्या अनुदानामुळे शेतकऱ्यांना फळबाग लागवडीसाठी प्रोत्साहन मिळाले. तालुक्यात २३ हजार ३७१ हेक्टर क्षेत्रावर फळबाग लागवड झाली आहे, आणि विशेषतः दक्षिण भागात ही लागवड मोठ्या प्रमाणात आहे. वाळकी, राळेगण म्हसोबा, खडकी, खंडाळा, बाबुर्डी बेंद, गुंडेगाव, हिवरे झरे, देऊळगाव सिद्धी आणि बाबुर्डी घुमट या गावांमध्ये फळबागांचे क्षेत्र वाढले आहे. यामध्ये संत्रा लागवडीने विशेष प्रगती केली असून, वाळकी परिसर ‘ऑरेंज व्हिलेज’ म्हणून नावारूपाला येत आहे. शेतकऱ्यांनी स्थानिक बाजारपेठेचा विचार आणि वाढीव उत्पन्नाची शक्यता लक्षात घेऊन फळबागांना प्राधान्य दिले आहे.

वाळकीची संत्री नागपूरपेक्षा भारी

वाळकी परिसराने संत्रा लागवडीतून नवी ओळख निर्माण केली आहे. वाळकी मंडळात २५० ते ३०० हेक्टर क्षेत्रावर संत्रा लागवड झाली आहे, आणि एकट्या वाळकी गावात १५० हेक्टर क्षेत्र संत्रा फळबागांनी व्यापले आहे. वाळकीच्या धोंडेवाडी येथील संत्रा नर्सरी १९३२ पासून कार्यरत आहे, ज्याची सुरुवात मंडलिक कुटुंबाने केली. सध्या २५ संत्रा नर्सरीमधून रोपांची निर्मिती होते, आणि येथील रोपांना मध्यप्रदेश, राजस्थानसह परदेशातून मागणी आहे. वाळकीचा संत्रा टिकावू आणि चवीला आंबट-गोड असल्याने दुबई, बांगलादेश, पाकिस्तान आणि सौदी अरेबिया येथे निर्यात होतो. येथील संत्रा नागपुरी संत्र्यापेक्षा जास्त टिकतो, कारण त्याचा गर सालपटाला चिकटलेला असतो. यामुळे वाळकीच्या संत्राला आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत विशेष स्थान आहे.

शासकीय अनुदान

शासकीय योजनांनी फळबाग लागवडीला चालना दिली आहे. महाराष्ट्र ग्रामीण रोजगार हमी योजनेतून पाच एकरपेक्षा कमी क्षेत्र असलेल्या अल्पभूधारक शेतकऱ्यांना, आणि भाऊसाहेब फुंडकर फळबाग लागवड योजनेतून पाच एकरपेक्षा जास्त क्षेत्र असलेल्या बहुभूधारक शेतकऱ्यांना १०० टक्के अनुदान मिळते. या योजनांमुळे शेतकऱ्यांनी शेततळी बांधली, ज्यामुळे पाणीटंचाईच्या काळात शेतीला पाणीपुरवठा शक्य झाला. यामुळे कोरडवाहू जमीन बागायती बनली, आणि संत्रा, डाळिंब, मोसंबी, पेरू, चिकू, आंबा, द्राक्षे, केळी यांसारख्या फळबागांचे क्षेत्र वाढले. वाळकी परिसरातील शेतकऱ्यांनी पाणी व्यवस्थापन आणि ठिबक सिंचनाचा अवलंब करून संत्रा लागवडीत यश मिळवले आहे.

वाळकीच्या संत्राला जीआय मानांकनाची प्रतीक्षा

वाळकीच्या संत्र्याची टिकावू क्षमता आणि आंबट-गोड चव यामुळे त्याला आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत मागणी आहे. येथील संत्र्याला भौगोलिक निर्देशांक (जीआय) मानांकन मिळावे, यासाठी उपविभागीय कृषी अधिकारी दत्तात्रय डमाळे, तालुका कृषी अधिकारी विकास पाटील, मंडलाधिकारी नारायण करांडे आणि संतोष उगले यांनी पाहणी केली. राज्य शासनाकडे जीआय मानांकनासाठी प्रस्ताव पाठवण्यात आला असून, लवकरच वाळकीच्या संत्राला हे मानांकन मिळण्याची शक्यता आहे. जीआय मानांकन मिळाल्यास वाळकीच्या संत्र्याची ओळख आणि मागणी आणखी वाढेल, आणि येथील शेतकऱ्यांना आर्थिक लाभ होईल.

संत्रा नर्सरी आणि रोपांची निर्मिती

वाळकीच्या धोंडेवाडीतील संत्रा नर्सरी १९३२ मध्ये बाबुराव मंडलिक यांनी सुरू केली. सध्या मंडलिक कुटुंबाची चौथी पिढी या व्यवसायात आहे, आणि २५ नर्सरीमधून संत्रा, मोसंबी आणि लिंबू रोपांची निर्मिती होते. जंबोरी खुंट, रंगपूर खुंट, गलगल खुंट आणि एलिमो खुंट या चार प्रकारच्या खुटांवर रोपे तयार केली जातात. जंबोरी खुंटावर संत्रा आणि रंगपूर खुंटावर मोसंबीची निर्मिती होते. वाळकीच्या नर्सरीमधून वर्षाकाठी दोन लाख रोपांची विक्री होते, आणि येथील रोपांना राज्यासह मध्यप्रदेश आणि राजस्थानमधून मागणी आहे. नर्सरी चालक बाळू आणि राजेंद्र मंडलिक यांनी सांगितले की, वाळकीच्या रोपांना शेतकरी पसंती देतात, कारण त्यांची गुणवत्ता आणि टिकावू क्षमता उत्तम आहे.