दरवर्षी श्रावण महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील पंचमीला साजरी होणारी नाग पंचमी, केवळ एक धार्मिक परंपरा नसून, निसर्गाशी जोडलेली आणि आपले पूर्वज, प्राणी-जगतातील सहजीवन यांना स्मरण करणारी एक भावनिक परंपरा आहे. या वर्षी नाग पंचमी 29 जुलै 2025 रोजी साजरी होणार असून, तिच्या अनुषंगाने काही विशेष धार्मिक श्रद्धा आणि पारंपरिक नियम पुन्हा चर्चेत आले आहेत. यातील एक महत्त्वाचा नियम म्हणजे, या दिवशी जमीन खोदू नये.
या सणामागील सर्वात भावनिक आणि महत्त्वाचा भाग म्हणजे नागदेवतेची पूजा. भारतीय संस्कृतीत नाग म्हणजे केवळ साप नव्हे, तर शक्ती, समृद्धी आणि संरक्षण यांचे प्रतीक मानले जाते. विशेषतः नागपंचमीच्या दिवशी सर्पदेवतांची मनापासून पूजा केल्यास सर्पदोषाचे निवारण होते, अशी श्रद्धा आहे. त्यामुळेच या दिवशी लोक दूध, फुले, हळद-कुंकू याने नागदेवतेची पूजा करून त्यांच्या आशीर्वादाची मागणी करतात.
जमीन का खोदू नये?
या दिवशी जमीन का खोदू नये यामागेही एक संवेदनशील धार्मिक आणि निसर्गस्नेही भावना दडलेली आहे. मान्यता अशी आहे की नागपंचमीच्या दिवशी नाग बिळातून बाहेर येतो आणि जर अशा वेळी जमिनीची नांगरणी, खणकाम केली गेली तर त्यांचे बिळ उद्ध्वस्त होऊ शकतात. त्यामुळे या दिवशी शेतीसंबंधी कामे थांबवली जातात, जी निसर्गाशी एक प्रकारची शांती प्रस्थापित करण्याची परंपरा आहे.
तसेच या दिवशी घरात भाकरी बनवण्यासही टाळाटाळ केली जाते. यामागे धार्मिक भावनांइतकीच एक गूढ कल्पना आहे. भाकरी बनवण्यासाठी वापरला जाणारा तवा हा सर्पाच्या फणासारखा वाटतो, आणि त्यामुळे या दिवशी त्यावर पोळी बनवणे म्हणजे सर्पदेवताच्या प्रतीकाला त्रास देण्यासारखे मानले जाते. काही कुटुंबांमध्ये तर या दिवशी पूर्णपणे गॅस वापरणेही वर्ज्य मानले जाते.
लोखंडाचा तवा वापरू नये
या सणाच्या मान्यतेनुसार, लोखंडाचा तवा हा राहू ग्रहाचे प्रतीक मानला जातो. राहू हा ज्योतिषशास्त्रात एक अशुभ ग्रह मानला जातो, आणि नागपंचमीच्या दिवशी तव्याचा वापर केल्यास राहूच्या प्रभावात वाढ होते, असेही सांगितले जाते. त्यामुळे या दिवशी तव्याचा वापर टाळण्यामागे फक्त सर्पदेवतेशी निगडित श्रद्धाच नाही, तर ज्योतिषविज्ञानातील ग्रहांचीही एक विचारसरणी सामावलेली आहे.
