भारताच्या नवाबी इतिहासात अनेक शाही किस्से आहेत, पण रामपूरचे नवाब हमीद अली खान यांची कहाणी काहीशी वेगळी आणि थक्क करणारी आहे. हे एकमेव असे नवाब होते ज्यांनी आपल्या राजवाड्याच्या अंगणात रेल्वे पोहोचवली होती. जेव्हा देशात अनेक ठिकाणी अजून रेल्वे येण्याची वाट पाहिली जात होती, तेव्हा या नवाबांनी शाही बंगल्याच्या अगदी दरवाज्यापर्यंत रेल्वे ट्रॅक टाकला होता. त्यांच्या या कल्पकतेमुळे शाही जीवनशैली आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अनोखा संगम पाहायला मिळाला.
नवाब हमीद अली खान
रामपूरच्या भव्य राजवाड्याच्या आवारात एक खाजगी रेल्वे स्टेशन उभारलं गेलं होतं. या स्टेशनवर कोणतीही सार्वजनिक गाडी थांबत नसे. ही फक्त आणि फक्त नवाब आणि त्यांच्या खास पाहुण्यांसाठी राखून ठेवलेली जागा होती. नवाब हमीद अली खान यांनी विशेषतः स्वतःसाठी एक शाही ट्रेन ऑर्डर केली होती. या गाडीच्या बोगींमध्ये सर्व काही विलासी होतं. जाडजूड कार्पेट्स, सोनेरी सजावट, खास बनवलेले बैठक खोलीचे सॉफ्ट गादे आणि नवाबी आरामासाठी लागणाऱ्या प्रत्येक गोष्टी.
या ट्रेनचा वापर नवाब मुख्यत्वे वैयक्तिक प्रवासासाठी करत असत. कुठे धार्मिक मिरवणुका असोत, महत्त्वाचे पाहुणे असोत, किंवा नवाबांचा एखादा छोटा दौरा असो प्रत्येक प्रवासात या शाही गाडीचा थाट काही औरच होता. ही ट्रेन म्हणजे एक चलती-फिरती दरबारगृहच वाटे. सामान्य जनतेला या ट्रेनचा उपयोग करता येत नसे. त्यामुळे या रेल्वेचा गूढ, त्यागी आणि थोडा झगमगता देखील इतिहास बनला.
नवाबी ट्रेनचा इतिहास
या नवाबी ट्रेनच्या स्थापनेसाठी नवाबांचे ब्रिटीशांशी असलेले चांगले संबंध कामी आले. ब्रिटीश अधिकाऱ्यांनी नवाबांच्या इच्छेनुसार तांत्रिक मदत आणि परवानग्या दिल्या. त्यामुळे ही कल्पना प्रत्यक्षात उतरवता आली. नवाब हमीद अली खान हे आपल्या दूरदृष्टी आणि आधुनिकतेच्या विचारांसाठी ओळखले जात. त्यांनी केवळ एका नवाबी शौकीनपणासाठीच नाही, तर आपली राजवट प्रगत करण्यासाठीही अनेक निर्णय घेतले.
आजही रामपूरच्या जुन्या ग्रंथालयात आणि संग्रहालयात या शाही रेल्वेचे काही जुने फोटो आणि दस्तावेज जतन केलेले आहेत. नवाबांच्या या प्रकल्पाचा उल्लेख अनेक माहितीपटांमध्ये आणि इतिहास संशोधकांच्या अभ्यासामध्ये मिळतो. हा केवळ एक रेल्वे ट्रॅक नव्हता, तर नवाबाच्या दृष्टीने नव्या युगात झेप घेण्याचं प्रतीक होतं.
