हत्ती या भव्य आणि शांत स्वभावाच्या प्राण्यांकडे पाहिलं की आपसूकच आदर वाटतो. जंगलाचा राजा जरी सिंह असला, तरी जंगलाचं खरं सौंदर्य म्हणजे गजराजच! हत्ती हा केवळ पृथ्वीवरचा सर्वात मोठा स्थलीय प्राणी नाही, तर तो बुद्धिमत्ता, आठवणशक्ती, आणि समजूतदारपणामध्येही अव्वल मानला जातो. नैसर्गिक आपत्ती येण्याच्या आधीच ते तीव्र कंपन ओळखतात आणि सुरक्षित ठिकाणी जातात. पण एक प्रश्न अनेकांना पडतो, तो म्हणजे हत्ती किती वर्षे जगतात?
हत्तींचे आयुष्य
हत्तींच्या आयुष्याची ही कहाणी जितकी मनोरंजक आहे, तितकीच आश्चर्यकारकही. आशियाई हत्ती सामान्यतः 65 ते 70 वर्षे जगतात, तर आफ्रिकन हत्तीचं आयुष्य थोडं जास्तसुमारे 75 ते 80 वर्षांपर्यंत असू शकतं. म्हणजेच, हत्ती माणसासारखेच दीर्घायुषी प्राणी आहेत. काही दुर्मिळ प्रकरणांमध्ये हत्ती 80 वर्षांहून अधिक काळही जगलेले आहेत.
हत्तींच्या जगण्यातली ही दीर्घ वाटचाल त्यांच्या अद्भुत शरीररचनेमुळेही शक्य होते. त्यांची ताकद, सहनशीलता आणि सामाजिक नातेसंबंध हे सगळंच वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. हत्ती सोंडेचा वापर केवळ अन्न उचलण्यासाठी किंवा पाणी पिण्यासाठी करत नाहीत, तर त्यातून प्रेम, राग, आणि काळजीसुद्धा व्यक्त करतात. एका सोंडेत ते एकावेळी 8 ते 10 लिटर पाणी साठवू शकतात आणि त्या सोंडेनेच सहकारी हत्तीला पाणी पाजण्याचं कामही करतात.
आज पृथ्वीवर फक्त दोन प्रमुख प्रजातीचे हत्ती उरले आहेत आफ्रिकन आणि आशियाई. आफ्रिकन हत्ती आकाराने मोठे आणि कानांनी विस्तृत असतात, तर आशियाई हत्ती थोडे लहान आणि सडपातळ शरीरयष्टीचे. पण दोघंही पूर्णपणे शाकाहारी असतात. फळं, गवत, झाडांची सालं आणि मुळे खाऊन आपलं संपूर्ण जीवन ते जगतात.
कमी होतेय हत्तींची संख्या
पण दुर्दैवाने, इतके सुंदर आणि समजूतदार प्राणी आता संकटात आहेत. आफ्रिकेत सध्या सुमारे 4,15,000 हत्ती उरले आहेत, तर आशियामध्ये त्यांची संख्या 30,000 पेक्षाही कमी झाली आहे. अतिक्रमण, शिकारी, आणि जंगलांची तोड यामुळे त्यांच्या अस्तित्वाला धोका निर्माण झाला आहे. विशेषतः भारत, म्यानमार, थायलंडसारख्या देशांमध्ये आशियाई हत्ती धोक्यात आहेत.
हत्तींबाबत आणखी एक कमाल गोष्ट म्हणजे ते संवादासाठी केवळ आवाजाचा नाही, तर शरीराच्या कंपनांचा वापर करतात. जमिनीवर पाय ठेऊन निर्माण होणाऱ्या कंपनांमधून ते इतर हत्तींपर्यंत संदेश पोहोचवतात, हे तर विज्ञानालाही थक्क करणारं आहे.
भारतात तर हत्तीला महत्वाचे स्थान आहे. भारतात हत्तीचे मुख असलेला देव म्हणजेच गणपती बाप्पाची पूजा केली जाते. हत्ती हा भारतीय संस्कृतीत समृद्धी, नशीब आणि शक्तीचे प्रतीक मानला जातो. हत्तींचा वापर अनेकदा मंदिरांमध्ये आणि धार्मिक समारंभांमध्ये केला जातो, जसे की दसरा आणि पूरम सारखे सण.
