भारतीय रेल्वेने अनेक अनोख्या गोष्टींसाठी जगभरात प्रसिद्धी मिळवली आहे, पण कधी कधी या सिस्टिममध्ये घडणाऱ्या काही विचित्र घटनांनी प्रवाशांनाही आश्चर्यचकित करून टाकले आहे. चेन्नईजवळील एका स्थानकावर घडणारी अशीच एक गूढ, पण तांत्रिकदृष्ट्या स्पष्ट करता येणारी घटना गेल्या काही काळापासून चर्चेचा विषय ठरत आहे. या स्थानकावरून जाताच लोकल ट्रेन काही सेकंदांसाठी अंधारात बुडते आणि संपूर्ण डबा एका वेगळ्याच वातावरणाने व्यापून जातो.
तांबरम स्टेशन
ही घटना घडते तांबरम स्टेशनजवळ. दररोज शेकडो प्रवासी या मार्गावरून प्रवास करतात आणि या अचानक अंधार पडण्याच्या क्षणाला “भयानक, पण मजेदार” अशा प्रतिक्रिया देतात. काहींनी तर सोशल मीडियावर याचे वर्णन “सायबरपंक” अनुभव असं केलं आहे. ट्रेनमध्ये बसलेल्यांना हे काही क्षण अजब, थरारक वाटतात. जणू काही क्षणासाठी एखाद्या चित्रपटातलं दृश्य प्रत्यक्षात उभं राहतं.
मात्र या घटनेमागे कोणताही अलौकिक किंवा मिस्टरी प्रकार नाही. यामागे एक पूर्णपणे वैज्ञानिक आणि तांत्रिक कारण आहे आणि ते म्हणजे भारतीय रेल्वेचं विद्युत विभागीकरण. भारतातील संपूर्ण रेल्वे नेटवर्क अनेक इलेक्ट्रिक झोनमध्ये विभागलेलं आहे. जेव्हा एखादी लोकल ट्रेन एका झोनमधून दुसऱ्या झोनमध्ये प्रवेश करते, तेव्हा त्या ट्रान्झिशन पॉइंटवर काही सेकंदांसाठी वीजपुरवठा थांबतो. या प्रक्रियेला ‘नॅच्युरल सेक्शन’ असं म्हटलं जातं.
रेल्वेच्या वीज झोनमागील रहस्य
या प्रक्रियेमुळे ट्रेनच्या अंतर्गत दिव्यांसह काही सहाय्यक इलेक्ट्रिक यंत्रणा थोड्या वेळासाठी बंद होतात. विशेषतः लोकल गाड्या या प्रक्रियेस अधिक संवेदनशील असतात, कारण त्यांचं पॉवर स्विचिंग मेकॅनिझम तुलनेनं कमी कॉम्प्लेक्स असतं. त्यामुळे अंधाराचा तो छोटासा क्षण फक्त लोकल ट्रेनमध्ये जाणवतो. दुसरीकडे, मेल किंवा एक्सप्रेस गाड्यांना अधिक स्थिर आणि प्राथमिक स्रोतांकडून वीज मिळते. त्यामुळे त्यांचं पॉवर ट्रान्सफर अधिक सुसंगत आणि अखंडित राहतो, ज्यामुळे त्यांना असा अंधार अनुभवावा लागत नाही.
या छोट्याशा तांत्रिक प्रक्रियेमागे फारसा धक्का देणारा हेतू नाही, पण प्रवाशांसाठी मात्र हा अनुभव नेहमी लक्षात राहणारा असतो. यामागील विज्ञान समजून घेतल्यानंतर मात्र आपल्याला हेही जाणवतं की रेल्वेसारख्या विस्तीर्ण आणि क्लिष्ट व्यवस्थेमध्ये छोट्या छोट्या गोष्टी कशा कार्यरत असतात.
