निसर्गाच्या अफाट वैविध्यात काही गोष्टी इतक्या लाजवाब असतात की त्या पाहून मन थक्क होतं. अशाच एका छोट्याशा, पण आश्चर्यकारक पक्ष्याबद्दल आपण बोलणार आहोत, हमिंगबर्ड. हा पक्षी दिसायला लहान, पण त्याच्या क्षमतेने जगभरात वैज्ञानिकांपासून निसर्गप्रेमींपर्यंत सगळ्यांना भुरळ घातली आहे. जगातील सर्वात लहान पक्षी असूनही, हमिंगबर्डची उड्डाणशैली, वेग आणि शारीरिक रचना इतकी अनोखी आहे की ती कुठल्याही यांत्रिक साधनालाही मागे टाकते.
हमिंगबर्ड
सामान्यतः पक्षी एकाच दिशेने म्हणजे पुढे उडतात, पण हमिंगबर्ड मात्र असा पक्षी आहे जो पुढे आणि मागे दोन्ही दिशांनी उडू शकतो. होय, अगदी ‘रिव्हर्स गियर’ टाकल्यासारखा. त्याच्या या अद्भुत क्षमतेमुळेच तो हवेत एका जागी स्थिर राहून फुलांमधून मध शोषू शकतो, जसे एखादं हेलिकॉप्टर आकाशात स्थिर राहू शकतं.
वजन आणि लांबी
या पक्ष्याचं शरीर केवळ 4 ते 8 ग्रॅम इतकं हलकं असतं आणि त्याची लांबी सुमारे 2 ते 2.5 इंचांपर्यंत असते. काही अत्यंत दुर्मिळ प्रजाती 8 इंचांपर्यंतही वाढू शकतात, असं निरीक्षण नोंदवलं गेलं आहे. पण त्याचं खरं वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचा वेग. हमिंगबर्ड एका सेकंदात तब्बल 80 वेळा पंख फडफडवू शकतो. त्यामुळे तो हवेत अत्यंत अचूकतेने स्थिर राहू शकतो आणि अतिशय वेगाने कुठल्याही दिशेने फिरू शकतो. त्याचे हृदय दर मिनिटाला 1,260 वेळा धडधडते, जे मानवी हृदयाच्या तुलनेत दहा पट जास्त आहे.
वैशिष्ट्य
ताशी 60 ते 80 किलोमीटर वेगाने उडणाऱ्या या छोट्याशा पक्ष्याने आजवर सुमारे 2,253 किलोमीटरपर्यंतचा प्रदीर्घ प्रवास केला आहे. ही क्षमता केवळ त्याच्या शरीरबांधणीमुळेच नव्हे, तर त्याच्या अचूक समतोल आणि नियंत्रणामुळे शक्य झाली आहे. उड्डाण करताना धोका जाणवताच हा पक्षी क्षणार्धात डावीकडे, उजवीकडे, अगदी मागेही वळू शकतो.
पृथ्वीवर जवळपास 10,000 ते 11,000 पक्ष्यांच्या प्रजाती असल्या तरी हमिंगबर्डसारखी क्षमता फार थोड्या पक्ष्यांकडेच आहे. त्याचं उडणं पाहताना क्षणभर वाटतं की एखादा निसर्गातील चमत्कार आपल्या डोळ्यांसमोर उडतो आहे.
