अवकाशातून परतीचा प्रवास जितका रोमांचक, तितकाच गुंतागुंतीचा असतो. अंतराळवीर कितीही काळ अंतराळात राहिले असले, तरी पृथ्वीवर परतताना त्यांच्यासाठीचा प्रत्येक क्षण नाजूक असतो. यंदा भारतीय अंतराळवीर शुभांशू शुक्ला यांनी 18 दिवसांचा अंतराळ प्रवास पूर्ण करून 15 जुलै रोजी सुखरूप पृथ्वीवर पाऊल ठेवलं. पण हे पाऊल जमिनीवर नव्हे, तर समुद्राच्या कुशीत पडलं म्हणजेच ‘स्प्लॅशडाउन’च्या माध्यमातून त्यांनी परतीचा प्रवास पूर्ण केला. त्यांचा ड्रॅगन कॅप्सूल तब्बल 23 तास प्रवास करून थेट कॅलिफोर्नियाच्या समुद्रात उतरला.
‘स्प्लॅशडाउन’ लँडिंग म्हणजे?
हा लँडिंगचा प्रकार थोडासा वेगळा वाटतो कारण आपण पूर्वी राकेश शर्मा यांच्यासारख्या अंतराळवीरांचे जमिनीवर झालेले लँडिंग पाहिलं आहे. राकेश शर्मा यांनी 1984 मध्ये रशियन सोयुझ टी-11 रॉकेटमधून अंतराळात उड्डाण केलं होतं आणि त्यानंतर त्यांच्या यानाने जमिनीवर लँडिंग केलं होतं, तेही कझाकस्तानमधील एका विशिष्ट लँडिंग क्षेत्रात, जे बायकोनूर कॉस्मोड्रोमपासून 600 किलोमीटरवर होतं. त्यांचा हा प्रवास आठवडाभराचा असला तरी अविस्मरणीय होता.
शुभांशू शुक्लांचा स्प्लॅशडाउन आणि राकेश शर्मांचं जमिनीवर लँडिंग या दोघांच्या परतीच्या प्रवासातला हा मूलभूत फरक खूप महत्त्वाचा आहे. आजच्या काळात समुद्रात लँडिंग करणं अधिक सुरक्षित मानलं जातं. कारण अंतराळयान जेव्हा पृथ्वीच्या वातावरणात प्रवेश करतं, तेव्हा त्यातून बाहेर पडणारे धूर, वायू, आणि उष्णता निर्माण करणारे घटक जर थेट जमिनीवर आले, तर ते माणसांना, परिसंस्थेला हानी पोहोचवू शकतात. याउलट पाण्यात लँडिंग झाल्यास ते सर्व घटक समुद्रात विरघळतात आणि त्यामुळे धोका टळतो.
पाण्यात उतरल्यामुळे अंतराळवीरांनाही एकप्रकारे ‘सॉफ्ट लँडिंग’चा अनुभव मिळतो. त्यात झटका कमी लागतो, आणि पाण्याच्या लहरी त्यांना सहज सामावून घेतात. मात्र, यासाठी भक्कम यंत्रणा लागते. समुद्रात अचूक ठिकाणी कॅप्सूल उतरवणं, तिथे उपस्थित असलेली बचाव टीम, आणि लवकरात लवकर अंतराळवीरांना बाहेर काढण्याची प्रक्रिया ही सगळी एक सुसंगत यंत्रणा असते.
जमिनीवरील लँडिंग कसे असते?
दुसरीकडे, जमिनीवर लँडिंग अधिक अचूक ठरतं कारण त्याचं नियंत्रण अधिक ठोस असतं. यामध्ये निश्चित लँडिंग साइट ठरवता येते. मात्र यात मोठा धोका असतो. हवामानातील बदल, जमिनीवर पडणाऱ्या उष्णतेमुळे होणारी आग, आणि यंत्रणेत बिघाड झाला तर त्याचा थेट परिणाम अंतराळवीरांच्या सुरक्षिततेवर होऊ शकतो.
आज अवकाश प्रवास अधिक प्रगत झाला असला, तरी लँडिंगसारख्या टप्प्यांमध्ये अजूनही अत्यंत काळजीपूर्वक विचार केला जातो. ड्रॅगन कॅप्सूलसारखी याने स्प्लॅशडाउनसाठी तयार केली गेली आहेत. त्यामुळे शुभांशू शुक्लांसारखे अंतराळवीर आता समुद्राच्या शीतल कुशीत पृथ्वीवर परतू शकतात. तिथे कुठलाही धूर नसतो, कचरा टाकत नाही आणि आपल्या ग्रहावर परत येण्याचा तो क्षण अधिक सुरक्षित आणि सौम्य ठरतो.
