भारतीय सशस्त्र दलांचे सदस्य जेव्हा सलाम करतात, तेव्हा ते फक्त हात उचलत नाहीत. ते आपापल्या परंपरेचा, इतिहासाचा आणि आदरभावनेचा सन्मान करत असतात. आपण अनेकदा पाहतो की, भारतीय सेना, नौदल आणि हवाई दल या तिन्ही दलांमध्ये सलाम करण्याची पद्धत वेगवेगळी आहे. पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का, की एकाच देशाच्या तिन्ही महत्त्वाच्या सैन्यदलांमध्ये सलामीचे संकेत वेगळे का असतील? या प्रश्नामागे एक विलक्षण आणि थोडं भावनिक असं उत्तर लपलेलं आहे.
भारतीय सैन्य दल
भारतीय सेनेतील जवान जेव्हा सलाम करतात, तेव्हा त्यांच्या उजव्या हाताचा तळवा पूर्णपणे उघडा असतो, आणि तो थेट समोर ठेवलेला असतो. ही सलामी स्पष्टपणे सांगते “माझ्या हातात काही लपलेलं नाही, मी प्रामाणिक आहे, विश्वासार्ह आहे.” भारतीय लष्कराने ही सलामी एकप्रकारे विश्वासाचं प्रतीक म्हणून ठेवलेली आहे. युद्धभूमीवर लढणाऱ्या सैनिकांमध्ये आपुलकी आणि विश्वास अत्यंत महत्त्वाचा असतो आणि ही सलामी त्या नात्याला दृढ करते.
भारतीय नौदलाची सलामी
दुसरीकडे, भारतीय नौदलाची सलामी अधिक वेगळी आहे. इथे सलामी दिली जाते हाताच्या तळव्याने खाली, कपाळापासून 90 अंशात. ही पद्धत खऱ्या अर्थाने नौदलाच्या इतिहासातून आली आहे. पूर्वीच्या काळात जहाजावर खलाशी हाताने अनेक कठीण कामं करत असत. ते हात अनेक वेळा कोळश्याने, तेलाने किंवा धातूंनी माखलेले असायचे. अशा अवस्थेत थेट उघड्या तळव्याने सलाम करणे हे वरिष्ठांचा अनादर वाटू शकतो, म्हणून नौदलाने ही ‘हात खाली वळवलेली’ पद्धत स्वीकारली. ती आजही चालू आहे, केवळ परंपरेचा आदर म्हणूनच नव्हे, तर त्या काळातील समुद्रयोद्ध्यांच्या कष्टांना दिलेला सलाम म्हणून.
हवाई दल
हवाई दल मात्र या दोन शैलींच्या दरम्यान उभं राहतं. भारतीय हवाई दलाची सलामी 45 अंशात जमिनीकडे झुकलेली असते, आणि तळवा उघडा ठेवलेला असतो. ही पद्धत 2006 मध्ये स्वीकारण्यात आली, आणि ती त्यांच्या ब्रीदवाक्याशी “गौरवाने आकाशाला स्पर्श करा” पूर्णपणे सुसंगत आहे. या पद्धतीत एक सुसंस्कृत नम्रता आहे, आणि त्यासोबतच एका उंचीवर जाण्याची महत्त्वाकांक्षा आणि जबाबदारीही आहे. भारतीय हवाई दल जमिनीवरच्या आणि समुद्रावरील मोहिमांमध्ये एक महत्त्वाचा पूल आहे, आणि त्यांची सलामी देखील हेच दर्शवते.
या तीन विविध सलामी केवळ शिस्तीचे संकेत नाहीत. त्या आपल्या सैन्यदलाच्या कार्यपद्धती, संस्कृती, इतिहास आणि मूल्यव्यवस्थेचं प्रतिबिंब आहेत. या तिन्ही दलांचे शूर सैनिक जेव्हा सलाम करतात, तेव्हा ते केवळ वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनाच नव्हे, तर आपल्या भूमीला, आपल्या झेंड्याला आणि आपल्या जबाबदारीला अभिवादन करत असतात.
