महाराष्ट्र- मॅनहोल सफाईदरम्यान होणारे सफाई कामगारांचे मृत्यू हा महाराष्ट्रासाठी काळीज पिळवटणारा विषय आहे. यावर कायमस्वरूपी तोडगा काढण्यासाठी राज्य सरकारने क्रांतिकारी पाऊल उचलले आहे. आता मॅनहोल सफाईचे काम रोबोटद्वारे होणार असून, राज्यातील २७ महापालिकांसाठी १०० अत्याधुनिक रोबोट खरेदी करण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे.
मुंबई, पुणे, ठाणे, नागपूर, नाशिक यासारख्या प्रमुख शहरांमध्ये हे रोबोट कार्यरत होणार असून, सफाई कामगारांचे जीव वाचवण्याबरोबरच मॅनहोल सफाई प्रक्रिया अधिक सुरक्षित आणि कार्यक्षम होणार आहे. या निर्णयाने सामाजिक न्याय आणि तंत्रज्ञान यांचा अनोखा संगम घडला आहे.
मॅनहोल सफाईतील मृत्यू
राज्यात मॅनहोल सफाईदरम्यान आतापर्यंत ८१ सफाई कामगारांचा मृत्यू झाला आहे. यामध्ये मुंबई आणि उपनगरांतील ११, ठाणे जिल्ह्यातील १२, पालघरमधील ७ आणि रायगडमधील २ कामगारांचा समावेश आहे. या मृत्यूंमुळे सफाई कामगारांच्या सुरक्षिततेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले होते.
केंद्रीय सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण मंत्रालयाने या मृत्यूंची गंभीर दखल घेत राज्य सरकारला जबाबदार धरले होते. सामाजिक लेखापरीक्षणातूनही मॅनहोल सफाईतील धोक्यांचा पर्दाफाश झाला.
जीवाला धोका
देशभरात अनेक शहरांमध्ये मॅनहोल सफाईसाठी कामगारांना थेट मॅनहोलमध्ये उतरवले जाते. यामुळे विषारी वायू, ऑक्सिजनची कमतरता आणि अपघात यांसारख्या जोखमींना कामगारांना सामोरे जावे लागते. या पारंपरिक पद्धतीमुळे अनेकांचा जीव गेला असून, यावर तातडीने उपाययोजना करण्याची गरज होती.
१०० रोबोटची खरेदी
सफाई कामगारांचे मृत्यू रोखण्यासाठी राज्य सरकारने मॅनहोल सफाईसाठी १०० रोबोट खरेदी करण्याचा निर्णय घेतला आहे. सामाजिक न्याय विभागाने यात पुढाकार घेतला असून, हे रोबोट मुंबई, पुणे, ठाणे, नागपूर, नाशिक, अमरावती यासह २७ महापालिकांमध्ये वापरले जाणार आहेत.
सामाजिक न्यायमंत्री संजय शिरसाट यांनी सांगितले, “ही रोबोट स्वदेशी बनावटीची आणि अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाने सुसज्ज असतील. यांची कचरा साफ करण्याची आणि वेगळे करण्याची क्षमता उत्तम आहे.”
चाचणी आणि अंमलबजावणी
रोबोट खरेदीपूर्वी छत्रपती संभाजीनगर महापालिकेत एका नवीन रोबोटची एक महिन्याची चाचणी घेतली जाणार आहे. ही चाचणी यशस्वी झाल्यास १०० रोबोट खरेदी करून त्यांचे वितरण महापालिकांना केले जाईल. सध्या छत्रपती संभाजीनगरमध्ये दोन रोबोट वापरले जात असले, तरी त्यांची क्षमता मर्यादित आहे. नवीन रोबोट अधिक कार्यक्षम आणि शक्तिशाली असतील, असे शिरसाट यांनी स्पष्ट केले.
केरळचा आदर्श
केरळ राज्यात मॅनहोल सफाईसाठी रोबोटचा यशस्वी वापर केला जात आहे. या यशस्वी प्रयोगाचा दाखला घेत महाराष्ट्रानेही हा निर्णय घेतला आहे. मात्र, महाराष्ट्रात खरेदी होणारे रोबोट स्वदेशी बनावटीचे असून, इतर रोबोटपेक्षा अधिक सक्षम असतील, असा दावा शिरसाट यांनी केला. स्वदेशी तंत्रज्ञानाला प्रोत्साहन देण्याचा हा प्रयत्न आत्मनिर्भर भारताच्या दिशेने टाकलेले महत्त्वाचे पाऊल आहे.
रोबोटचे वैशिष्ट्य
नवीन रोबोटमध्ये कचरा साफ करण्याची आणि तो वेगळे करण्याची उच्च क्षमता असेल. यामुळे मॅनहोलमधील घाण आणि कचरा प्रभावीपणे हटवला जाईल. तसेच, हे रोबोट मानवी हस्तक्षेपाशिवाय काम करू शकतील, ज्यामुळे कामगारांना मॅनहोलमध्ये उतरण्याची गरज भासणार नाही.
