Hydrogen Fuel Cell Bus : केंद्रीय विज्ञान आणि तंत्रज्ञान राज्यमंत्री जितेंद्र सिंह यांनी वैज्ञानिक आणि औद्योगिक संशोधन परिषद (CSIR) आणि खाजगी कंपनी KPIT लिमिटेड यांनी विकसित केलेली भारतातील पहिली स्वदेशी हायड्रोजन फ्युएल सेल बस पुण्यात लॉन्च केली आहे.
अहवालानुसार, ही इंधन सेल-संचालित बस हायड्रोजन आणि हवेचा वापर करून वीज निर्माण करते आणि केवळ पाणी उत्सर्जन करते, ज्यामुळे होणारे प्रदूषण टाळता येते.
लांब पल्ल्याच्या मार्गांवर चालणारी एक डिझेल बस साधारणपणे दरवर्षी 100 टन कार्बन डायऑक्साइड (CO2) उत्सर्जित करते आणि भारतात अशा दहा लाखांहून अधिक बस आहेत. हायड्रोजन फ्युएल सेल ट्रक्सचा परिचालन खर्च डिझेलवर चालणाऱ्या ट्रकच्या तुलनेत कमी आहे आणि यामुळे देशातील मालवाहतूक आणि वाहतुकीच्या क्षेत्रात क्रांती होऊ शकते.
12-14 टक्के CO2 उत्सर्जन डिझेलवर चालणाऱ्या अवजड वाहनांमधून होते. हायड्रोजन इंधन सेल वाहने या प्रदेशातील रस्त्यावरील उत्सर्जन दूर करण्यासाठी उत्कृष्ट माध्यम प्रदान करतात.
हायड्रोजन इंधन सेल वाहनाचे तंत्रज्ञान इलेक्ट्रिक वाहनापेक्षा थोडे वेगळे आहे. यामध्ये, वीज निर्मितीसाठी बॅटरीऐवजी हायड्रोजन इंधन पेशींचा वापर केला जातो. इंधन सेल ही हायड्रोजनची टाकी असते जी संपल्यावर पुन्हा भरता येते.
इंधन सेलमधून सोडलेला हायड्रोजन एका चेंबरमध्ये प्रवेश करतो जिथे ते ऑक्सिजनसह वीज निर्माण करण्यासाठी आणि पाणी उत्सर्जित करण्यासाठी प्रतिक्रिया देते. या विजेपासून वाहनातील इलेक्ट्रिक मोटरला ऊर्जा मिळते. या प्रक्रियेत, कार्बन डायऑक्साइडचे उत्सर्जन शून्य आहे.
जागतिक बदलासाठी ते पुढील पिढीचे इंधन मानले जात आहे. सखोलतेने, हायड्रोजन इंधन पेशींची ऊर्जा घनता खूप जास्त असते आणि बॅटरीवर चालणार्‍या वाहनांपेक्षा जास्त वेगाने इंधन दिले जाऊ शकते. इंधन सेल वाहने लांब अंतराच्या प्रयोगांसाठी वापरली जाऊ शकतात. हायड्रोजन इंधन सेलद्वारे चालणारी व्यावसायिक वाहने (व्यावसायिक वाहने) पूर्ण टाकी हायड्रोजनवर 500 किमी पर्यंतचे अंतर कव्हर करू शकतात.
या तंत्रज्ञानाने जगभरातील सरकारांचे लक्ष वेधले आहे. जपान, चीन, अमेरिका, कोरिया आणि युरोपचे काही भाग हायड्रोजन इंधन सेल तंत्रज्ञानाचा जलद अवलंब करण्यावर जोर देत आहेत.
भारतही या बाबतीत नियोजनात फार दूर नाही. केंद्र सरकारने भविष्यात देशाला ऊर्जा-स्वतंत्र बनवण्यासाठी आणि भारताला हरित हायड्रोजन उत्पादनाचे जागतिक केंद्र बनवण्यासाठी राष्ट्रीय हायड्रोजन मिशनची घोषणा केली आहे. टाटा, रिलायन्स आणि अदानी यांच्यासह अनेक भारतीय समूहांनी या मिशनला पाठिंबा देण्यासाठी स्वारस्य दाखवले आहे.
टाटा मोटर्स आणि टोयोटा यांनी आधीच हायड्रोजन इंधन सेल वाहने बनवण्यात स्वारस्य व्यक्त केले आहे. टाटा मोटर्सने 15 हायड्रोजन फ्युएल सेल बस तयार करण्याची ऑर्डरही दिली आहे. त्याचवेळी, काही महिन्यांपूर्वी टोयोटाने भारतात आपली पहिली इंधन सेल कार टोयोटा मिराई सादर केली होती. सध्या, हायड्रोजन इंधन सेल कार जास्त किमतीमुळे महाग आहेत, परंतु आगामी काळात त्यांची किंमत कमी होऊ शकते, ज्यामुळे त्यांच्या मोठ्या प्रमाणावर अवलंबला गती येईल.
