विज्ञान एवढे पुढे गेले आहे की, मानवी शरीराचा एखादा भाग निकामी झाला तर तो बदलता येतो. त्याला प्रत्यारोपण असे म्हणतात. अगदी हात, पाय, डोळे, कान, नाक या सर्वांच्या बाबतीत शस्त्रक्रिया करुन हे शक्य होते. परंतु मानवी शरीरात असा एक अवयव आहे, त्याचे प्रत्यारोपण अद्याप यशस्वी झाले नाही. तो अवयव आहे, मेंदू. मेंदूचे प्रत्यारोपण का यशस्वी झाले नाही, ते आपण पाहू.
प्रत्यारोपण म्हणजे काय?
आपला एखादा अवयव निकामी झाला तर दुसऱ्या मृत किंवा जिवंत व्यक्तीच्या शरीरातून तो अवयव काढून तो आपल्या शरीरात बसविणे या शस्त्रक्रियेला प्रत्यारोपण असे म्हणतात. हे सहसा तेव्हा केले जाते जेव्हा एखाद्या व्यक्तीचे महत्त्वाचे अवयव काम करणे थांबवतात. त्याला त्याचा जीव वाचवण्यासाठी नवीन अवयवाची आवश्यकता असते. हृदय, यकृत, मूत्रपिंड, डोळे, त्वचा आणि हात आणि पाय अशा अनेक अवयवांचे प्रत्यारोपण शक्य झाले आहे.
मेंदूचे प्रत्यारोपण का होत नाही?
मेंदू हा आपल्या संपूर्ण शरीराचा नियंत्रण केंद्र आहे. आपण जे काही विचार करतो, समजतो, अनुभवतो किंवा करतो, ते सर्व मेंदूद्वारे घडते. शरीराच्या सर्व नसा मेंदूशी जोडलेल्या असतात. प्रत्येक अवयवाला काय करावे आणि कसे करावे, याबद्दल सिग्नल पाठविण्याचे काम मेंदू करतो. अशा परिस्थितीत जर दुसऱ्याचा मेंदू एखाद्या व्यक्तीमध्ये प्रत्यारोपित केला गेला, तर त्याचा अर्थ त्या व्यक्तीची संपूर्ण ओळख बदलणे होईल. कारण आपल्या आठवणी, विचार आणि वर्तन हे सर्व मेंदूमध्ये असते. त्यामुळे हे सहज शक्य होत नाही.
मेंदूचे कार्य असते वेगळे
मेंदूला शरीराच्या इतर भागाशी जोडण्यासाठी लाखो मज्जातंतू तंतू असतात. आजच्या तंत्रज्ञानासाठी त्यांना पुन्हा एकत्र करणे खूप कठीण काम आहे. इतके सूक्ष्म आणि गुंतागुंतीचे नेटवर्क जोडणे जवळजवळ अशक्य आहे. जरी दुसऱ्याच्या मेंदूचे एखाद्याच्या शरीरात प्रत्यारोपण केले तरी, नवीन शरीर त्या मेंदूला ओळखू शकणार नाही आणि ते त्याला नाकारू शकते. भविष्यात तंत्रज्ञान इतके विकसित होऊ शकते, की मेंदू प्रत्यारोपण शक्य होऊ शकते. परंतु तरीही त्याचे नैतिक आणि कायदेशीर पैलू समजून घेणे आणि त्यांचे निराकरण करणे आवश्यक आहे. मेंदूचे प्रत्यारोपण आजपर्यंत शक्य झाले नाही.
