भारतीय डाक विभागाने १ मे २०२५ पासून ‘ज्ञान पोस्ट’ ही नाविन्यपूर्ण योजना सुरू केली आहे, ज्यामुळे पुस्तके, शैक्षणिक साहित्य आणि सांस्कृतिक-धार्मिक दस्तऐवज कमी खर्चात देशभर पाठवणे शक्य होणार आहे. ही योजना विद्यार्थी, लेखक, प्रकाशक आणि अभ्यासकांसाठी विशेष उपयुक्त ठरणार आहे. ऑनलाइन ट्रॅकिंग, स्वाक्षरीनिशी वितरण आणि पोस्टिंगचा पुरावा यांसारख्या सुविधांसह ही सेवा माफक दरात उपलब्ध आहे.
अहिल्यानगर विभागातील सर्व पोस्ट ऑफिसांमार्फत ही योजना राबवली जात आहे, आणि डाक विभागाने सर्वांना याचा लाभ घेण्याचे आवाहन केले आहे. प्रवर अधीक्षक हेमंत खडकेकर यांनी ही योजना ग्राहकाभिमुख असल्याचे सांगितले असून, यामुळे शिक्षण आणि ज्ञानाचा प्रसार वाढण्यास मदत होईल.
ज्ञान पोस्ट योजनेचा उद्देश
‘ज्ञान पोस्ट’ योजनेचा मुख्य उद्देश शिक्षण, माहिती आणि ज्ञानाचा प्रसार कमी खर्चात देशभर करणे आहे. पुस्तके, शैक्षणिक वाचन साहित्य, धार्मिक आणि सांस्कृतिक दस्तऐवज यांसारख्या सामग्रीला माफक दरात पाठवण्याची सुविधा या योजनेमार्फत उपलब्ध झाली आहे. डाक विभागाने ही योजना विशेषतः विद्यार्थ्यांना, लेखकांना आणि प्रकाशकांना डोळ्यासमोर ठेवून सुरू केली आहे, ज्यामुळे शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक साहित्य देशाच्या कानाकोपऱ्यात सहज पोहोचेल. ही योजना समाजाच्या प्रगतीसाठी ज्ञानाचा आधार वाढवण्याच्या दृष्टीने महत्त्वाची आहे, आणि यामुळे ग्रामीण भागातील लोकांनाही शैक्षणिक साहित्य सहज उपलब्ध होईल.
योजनेची वैशिष्ट्ये
‘ज्ञान पोस्ट’ योजनेत अनेक ग्राहकाभिमुख वैशिष्ट्यांचा समावेश आहे. या योजनेमार्फत किमान ३०० ग्रॅम आणि कमाल ५ किलो वजनाचे पार्सल भूपृष्ठ मार्गे पाठवता येते. ऑनलाइन ट्रॅकिंग सुविधेमुळे पार्सलचा मागोवा घेता येतो, तर पोस्टिंगचा पुरावा आणि विनंतीनुसार स्वाक्षरीनिशी वितरणाची सुविधा उपलब्ध आहे. पार्सल टपाल कार्यालयाच्या काउंटरवरून बुक करावे लागते, ज्यामुळे प्रक्रिया सुलभ आणि पारदर्शक आहे. याशिवाय, जर पार्सल अद्याप वितरणासाठी इनव्हॉइस झाले नसेल, तर प्रेषक अतिरिक्त शुल्क देऊन ते परत मागवू शकतो किंवा त्यात बदल करू शकतो.
योजनेचे दर आणि उपलब्धता
डाक विभागाने ‘ज्ञान पोस्ट’ योजनेचे दर इतर पारंपरिक पार्सल सेवांच्या तुलनेत माफक ठेवले आहेत, ज्यामुळे ही सेवा सर्वसामान्यांनाही परवडणारी आहे. योजनेच्या दरांबाबत अधिकृत माहिती लवकरच जाहीर होणार असली, तरी ही सेवा कमी खर्चात उपलब्ध असेल, असे डाक कार्यालयाने स्पष्ट केले आहे. अहिल्यानगर विभागातील सर्व पोस्ट ऑफिसांमार्फत ही योजना राबवली जात आहे, आणि ग्राहकांना टपाल कार्यालयात जाऊन याचा लाभ घेता येईल. डाक विभागाने यासाठी स्वतंत्र पार्सल सेवा सुरू केली आहे, जी भूपृष्ठ मार्गे कार्यरत आहे. या योजनेमुळे शहरी आणि ग्रामीण भागातील ग्राहकांना समान संधी मिळेल, आणि शैक्षणिक साहित्याची देवाणघेवाण सुलभ होईल.
