GK2025: भारतीय रेल्वे हे जगातील सर्वांत मोठे आणि महत्त्वाचे परिवहन नेटवर्क आहे. रोज कोट्यवधी प्रवासी रेल्वेने प्रवास करतात, मात्र आपल्यापैकी अनेकांना हे माहित नसेल की ही मोठी लोखंडी गाडी चालवण्यासाठी किती इंधन लागते, तिचे मायलेज किती असते आणि एकदा टाकी फुल केल्यावर ती किती लांब प्रवास करू शकते. चला तर मग, डिझेल इंजिनवर चालणाऱ्या रेल्वेबाबत काही रोचक माहिती जाणून घेऊया.
रेल्वेच्या डिझेल टाकीचा आकार किती असतो ?
डिझेल इंजिन असलेल्या रेल्वेगाड्यांमध्ये एक अतिशय मोठी इंधन टाकी असते, जी 5000 ते 6000 लिटर डिझेल साठवू शकते. ही टाकी आपल्या नेहमीच्या गाड्या किंवा ट्रकच्या टाकीपेक्षा कित्येक पटीने मोठी असते. रेल्वेच्या दीर्घ अंतराच्या प्रवासामुळे, वारंवार इंधन भरणे शक्य नसते. त्यामुळे रेल्वे एकाच वेळी हजारो लिटर डिझेल भरून दीर्घ अंतर कापू शकते.
1 किलोमीटर चालवण्यासाठी किती डिझेल लागते ?
रेल्वेचा डिझेलचा वापर हा रेल्वेच्या प्रकारावर, गाडीच्या वजनावर आणि थांब्यांवर अवलंबून असतो. सामान्यत12 डब्यांची प्रवासी गाडी (लोकल/पॅसेंजर ट्रेन) 1 किलोमीटर चालवण्यासाठी 6 लिटर डिझेल वापरते. एक्सप्रेस गाडी (मेल/सुपरफास्ट/राजधानी, दुरांतो सारख्या गाड्या) 1 किलोमीटर प्रवासासाठी 4.5 लिटर डिझेल वापरते. यामुळे एक्सप्रेस गाड्यांचे मायलेज अधिक चांगले असते.
टाकी फुल केल्यावर रेल्वे किती लांब जाऊ शकते ?
जर रेल्वेची टाकी 6000 लिटरची असेल, तर ती साधारणपणे खालीलप्रमाणे प्रवास करू शकते: प्रवासी गाडी (लोकल/पॅसेंजर ट्रेन) 6000 लिटर डिझेलमध्ये 800 ते 1000 किमी प्रवास करू शकते. उदाहरणार्थ, मुंबई ते नागपूर हे अंतर (850 किमी) एकाच टाकीवर पार करू शकते.
एक्सप्रेस गाडी (मेल/सुपरफास्ट ट्रेन) : 6000 लिटर डिझेलमध्ये 1200 ते 1500 किमी प्रवास करू शकते. म्हणजेच, दिल्ली ते मुंबई (1400 किमी) हा संपूर्ण प्रवास एकाच टाकीमध्ये पूर्ण करू शकते.याचा अर्थ जर रेल्वे दिल्ली ते मुंबई प्रवास करत असेल, तर एक्सप्रेस रेल्वे वाटेत इंधन न भरता पोहोचू शकते, पण प्रवासी गाड्यांना कदाचित वाटेत इंधन भरावे लागू शकते.
प्रवासी गाड्या आणि एक्सप्रेस गाड्यांच्या मायलेजमध्ये फरक का असतो ?
प्रवासी गाड्या (पॅसेंजर ट्रेन्स) अधिक स्टेशनवर थांबत असल्यामुळे अधिक डिझेल वापरतात. तर एक्सप्रेस गाड्या थोड्या स्टेशनवरच थांबत असल्याने त्यांचा डिझेल वापर कमी होतो. जेव्हा रेल्वे सतत थांबत असते आणि पुन्हा सुरू होते, तेव्हा इंधनाची जास्त गरज लागते. यामुळे प्रवासी गाड्यांचे मायलेज कमी होते.
रेल्वेच्या डिझेल टाकीत इंधन कसे भरले जाते ?
रेल्वेसाठी खास डिझेल टाक्या आणि अग्निसुरक्षित पंप (Flameproof Pumps) वापरले जातात, ज्यांच्या मदतीने मोठ्या प्रमाणात डिझेल रेल्वे इंजिनमध्ये भरण्यात येते. ही प्रक्रिया मोठ्या प्रमाणावर पेट्रोल पंपावर इंधन भरण्यासारखी असते, पण यासाठी प्रचंड मोठे पंप आणि सुरक्षित तंत्रज्ञान वापरले जाते.
रेल्वेचे मायलेज 4.5 ते 6 लिटर प्रति किलोमीटर
भारतीय रेल्वेच्या डिझेल इंजिनांबाबत अनेक रोचक गोष्टी आहेत. एकदा टाकी फुल केल्यावर एक्सप्रेस गाडी 1200 ते 1500 किमी, तर प्रवासी गाडी 800 ते 1000 किमी प्रवास करू शकते. रेल्वेचे मायलेज 4.5 ते 6 लिटर प्रति किलोमीटर असते, हे गाडीच्या प्रकारावर अवलंबून असते. डिझेल भरण्यासाठी खास यंत्रणा आणि सुरक्षा उपाय असतात, जेणेकरून रेल्वेचा प्रवास सुरक्षित आणि अखंड राहील.
