Health News: फिट्स, ज्याला वैद्यकीय भाषेत एपिलेप्सी किंवा अपस्मार असेही म्हणतात, हा मेंदूच्या विद्युत क्रियाकलापांमध्ये अचानक होणाऱ्या बदलांमुळे उद्भवणारा एक न्यूरोलॉजिकल विकार आहे. यामुळे रुग्णाला अनियंत्रित शारीरिक हालचाली, बेशुद्धी किंवा असामान्य वर्तनाचा अनुभव येऊ शकतो. संगमनेर येथील न्यूरोसर्जन डॉ. उदयकुमार बढे यांच्या मते, फिट्स ही एक गंभीर अवस्था आहे जी योग्य वैद्यकीय उपचार आणि काळजीने नियंत्रित केली जाऊ शकते.
फिट्सची लक्षणे ओळखणे आणि त्यावेळी योग्य कृती करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण यामुळे रुग्णाच्या जीवाला धोका टाळता येऊ शकतो. हात-पाय कडक होणे, दातखीळ बसणे, घाम येणे ही याची काही प्रमुख लक्षणे आहेत. या लेखात फिट्सची कारणे, प्रकार, उपचार आणि काळजी याबाबत सविस्तर माहिती दिली आहे.
फिट्स येण्याची कारणे
फिट्सचा त्रास मेंदूच्या कार्यात अडथळा निर्माण करणाऱ्या विविध कारणांमुळे होऊ शकतो. मेंदूला झालेली इजा, मेंदूचा संसर्ग (जसे की मेनिंजायटिस), रक्तातील साखरेची पातळी कमी होणे, उच्च रक्तदाब, मेंदूतील गाठ किंवा स्ट्रोक यांसारख्या कारणांमुळे फिट्स येऊ शकतात. याशिवाय, अनुवंशिक कारणे, जन्मजात मेंदूचे विकार, मद्यपान किंवा ड्रग्जचा अतिवापर, आणि काही औषधांचे दुष्परिणामही फिट्सला कारणीभूत ठरू शकतात.
काहीवेळा तणाव, झोपेची कमतरता किंवा चमकणाऱ्या प्रकाशांचा प्रभाव यामुळेही फिट्सचा झटका येऊ शकतो. प्रत्येक रुग्णाची कारणे वेगवेगळी असू शकतात, त्यामुळे डॉक्टरांचा सल्ला आणि तपासणी आवश्यक आहे. मेंदूच्या कोणत्याही भागात विद्युत क्रियाकलाप बिघडल्यास फिट्सचा त्रास उद्भवतो, आणि याचा परिणाम रुग्णाच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर होतो.
फिट्स येण्याची लक्षणे आणि प्रकार
फिट्सची लक्षणे रुग्णानुसार आणि फिट्सच्या प्रकारानुसार बदलतात. सामान्य लक्षणांमध्ये हात-पायांचे स्नायू कडक होणे, अनियंत्रित कंप, दातखीळ बसणे, तोंडातून फेस येणे, घाम येणे, बेशुद्ध होणे किंवा असामान्य वर्तन यांचा समावेश होतो. फिट्सचे दोन प्रमुख प्रकार आहेत: फोकल ऑनसेट फिट्स आणि जनरलाइज्ड ऑनसेट फिट्स. फोकल फिट्समध्ये मेंदूच्या विशिष्ट भागात विकृती निर्माण होते, ज्यामुळे शरीराचा एक भाग प्रभावित होतो, उदा., हात किंवा पायात कंप. जनरलाइज्ड फिट्समध्ये संपूर्ण मेंदू प्रभावित होतो, ज्यामुळे रुग्ण बेशुद्ध होऊ शकतो किंवा संपूर्ण शरीरात झटके येऊ शकतात. काही रुग्णांना फिट्स येण्यापूर्वी चक्कर येणे, डोके जड होणे किंवा अस्वस्थता जाणवते, ज्याला ‘ऑरा’ असे म्हणतात. ही लक्षणे ओळखून त्वरित कृती करणे गरजेचे आहे.
फिट्स आल्यास काय करावे?
फिट्सचा झटका आल्यास घाबरून न जाता योग्य कृती करणे महत्त्वाचे आहे. रुग्णाला सुरक्षित ठिकाणी जमिनीवर झोपवावे आणि त्याच्या डोक्याखाली मऊ कपडा किंवा उशी ठेवावी. रुग्णाच्या आसपास धारदार किंवा कठीण वस्तू असल्यास त्या दूर कराव्यात. रुग्णाला हलवू नये किंवा त्याचे हात-पाय दाबण्याचा प्रयत्न करू नये. दातखीळ टाळण्यासाठी तोंडात कापड किंवा चमचा घालण्याचा प्रयत्न टाळावा, कारण यामुळे दुखापत होऊ शकते. झटका थांबल्यानंतर रुग्णाला डाव्या किंवा उजव्या कुशीवर झोपवावे आणि त्वरित जवळच्या रुग्णालयात न्यावे. फिट्सचा झटका साधारणतः १-२ मिनिटांत थांबतो, परंतु ५ मिनिटांपेक्षा जास्त काळ चालू राहिल्यास किंवा रुग्ण बेशुद्ध राहिल्यास तातडीने वैद्यकीय मदत घ्यावी. घरगुती उपचार किंवा अंधश्रद्धेचा अवलंब टाळावा आणि न्यूरोलॉजिस्टचा सल्ला घ्यावा.
उपचार आणि काळजी
फिट्सचा त्रास असलेल्या रुग्णांसाठी वैद्यकीय उपचार आणि जीवनशैलीतील बदल महत्त्वाचे आहेत. बहुतेक फिट्स डिसऑर्डर अँटी-एपिलेप्टिक औषधांनी नियंत्रित केले जाऊ शकतात. न्यूरोलॉजिस्टच्या सल्ल्याने रुग्णाला योग्य औषध आणि डोस दिला जातो, ज्यामुळे फिट्सचे झटके कमी होतात किंवा पूर्णपणे थांबतात. औषधे नियमित घेणे आणि डॉक्टरांच्या सूचनांचे पालन करणे आवश्यक आहे.
काही गंभीर प्रकरणांमध्ये शस्त्रक्रिया किंवा व्हेगस नर्व्ह स्टिम्युलेशन सारख्या प्रगत उपचारांची गरज भासू शकते. रुग्णांनी तणाव कमी करणे, पुरेशी झोप घेणे, मद्यपान आणि धूम्रपान टाळणे, आणि संतुलित आहार घेणे याकडे लक्ष द्यावे. याशिवाय, चमकणारे दिवे किंवा तीव्र आवाज यांसारख्या ट्रिगर्सपासून दूर राहावे. कुटुंबीयांनी रुग्णाची मानसिक आणि भावनिक काळजी घेणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. नियमित तपासणी आणि डॉक्टरांचा सल्ला यामुळे फिट्सचे व्यवस्थापन प्रभावीपणे करता येते.
