मे महिन्याच्या सुरुवातीला अवकाळी पावसाने महाराष्ट्रातील कांदा उत्पादक शेतकऱ्यांचे आर्थिक गणित कोलमडले आहे. अधिक नफा मिळवण्याच्या आशेने चाळीत साठवलेला कांदा आता वाढत्या उष्णतेमुळे आणि अनियमित पावसामुळे खराब होत आहे. यामुळे शेतकऱ्यांचा अपेक्षित नफा मिळण्याऐवजी मोठा आर्थिक फटका बसण्याची भीती आहे. कांद्याला बुरशी लागण्याचा धोका वाढला असून, साठवणुकीसाठी अतिरिक्त खर्च करावा लागत आहे. यातच मजुरांचे वाढते दर आणि बाजारात कांद्याला मिळणारा कमी भाव यामुळे शेतकरी हतबल झाले आहेत. या पार्श्वभूमीवर, कांद्याला त्वरित हमीभाव मिळावा, अशी मागणी शेतकऱ्यांकडून जोर धरू लागली आहे.
कांदा उत्पादकांना मोठा फटका
कांदा हे महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांचे प्रमुख नगदी पीक आहे, परंतु निसर्गाच्या लहरीपणामुळे या पिकातून अपेक्षित उत्पन्न मिळणे कठीण झाले आहे. शासनाच्या ‘पिकेल ते विकेल’ योजनेचा प्रत्यक्ष लाभ शेतकऱ्यांना मिळत नसल्याने कांद्यासह इतर शेतीमालाला योग्य बाजारभाव मिळत नाही. परिणामी, शेतकऱ्यांचे कर्ज वाढत आहे, आणि आर्थिक संकटात सापडलेले शेतकरी कांद्यासारख्या नगदी पिकांवरच अवलंबून राहत आहेत. मे महिन्याच्या सुरुवातीला ढगाळ वातावरण आणि अवकाळी पावसाने कांदा उत्पादकांना मोठा फटका दिला आहे. विशेषतः उशिरा लागवड केलेल्या कांद्याचे नुकसान झाले असून, चाळीत साठवलेल्या कांद्याला बुरशी लागण्याचा धोका वाढला आहे. यामुळे शेतकऱ्यांना कांदा वाचवण्यासाठी पुन्हा लोडिंग-अनलोडिंगसारख्या खर्चिक प्रक्रियांना सामोरे जावे लागत आहे.
कांद्याला बुरशी लागून सडण्याची शक्यता
चाळीत साठवलेला कांदा खराब होण्याचे प्रमुख कारण म्हणजे वाढते तापमान आणि आर्द्रता. जाणकार शेतकऱ्यांचे म्हणणे आहे की, अवकाळी पावसामुळे चाळीत ओलावा वाढतो, ज्यामुळे कांद्याला बुरशी लागण्याची शक्यता वाढते. याला प्रतिबंध करण्यासाठी कांदा आत-बाहेर करणे किंवा हवेशीर ठिकाणी ठेवणे आवश्यक आहे, परंतु ही प्रक्रिया अत्यंत खर्चिक आहे. यासाठी लागणारे मजूर आणि त्यांच्या वाढत्या मजुरीमुळे शेतकऱ्यांचा खर्च वाढत आहे. उदाहरणार्थ, एका चाळीतून कांदा काढून पुन्हा व्यवस्थित लावण्यासाठी मजुरांचा खर्च हजारोंच्या घरात जातो, आणि हा खर्च शेतकऱ्यांना विक्रीतून मिळणाऱ्या नफ्यातूनच भरून काढावा लागतो. यामुळे कांद्याचा नफा कमी होऊन शेतकरी आर्थिक अडचणीत सापडत आहेत.
भाव कमी असल्यामुळे कांदा उत्पादक आर्थिक अडचणीत
कांदा साठवणुकीच्या समस्येने अल्पभूधारक शेतकरी विशेषतः अडचणीत आले आहेत. काही सधन शेतकऱ्यांकडे स्वतःच्या कांदा चाळी असल्या, तरी बहुसंख्य लहान शेतकऱ्यांना भाड्याच्या चाळींवर अवलंबून राहावे लागते. सध्या बाजारात कांद्याची आवक वाढली असली, तरी मागणी कमी असल्याने भाव घसरले आहेत. नाशिकच्या लासलगाव बाजारात उन्हाळी कांद्याला 1151 रुपये प्रति क्विंटल, तर नाशिक बाजार समितीत 900 रुपये प्रति क्विंटल इतका कमी भाव मिळाला. अशा परिस्थितीत साठवलेला कांदा टिकवायचा कसा आणि विकायचा कधी, या दुहेरी संकटाने शेतकरी हवालदिल झाले आहेत. काही शेतकऱ्यांनी कांदा खराब होण्यापासून वाचवण्यासाठी तात्पुरत्या उपाययोजना सुरू केल्या आहेत, परंतु सततच्या पावसामुळे त्यांना मर्यादा येत आहेत.
कृषी विभागाचे शेतकऱ्यांना आवाहन
शेतकऱ्यांच्या मते, सरकारने कांद्याला हमीभाव देऊन आणि निर्यातीचे ठोस धोरण आखून त्यांना आधार द्यावा. सध्या कांद्याच्या निर्यातीवर सरकारी निर्बंध आणि अनिश्चित धोरणांमुळे शेतकऱ्यांचे नुकसान होत आहे. महाराष्ट्रात कांदा उत्पादनात आघाडीवर असूनही, शेतकऱ्यांना उत्पादन खर्चाच्या तुलनेत योग्य भाव मिळत नाही. काही शेतकऱ्यांनी नाफेड आणि एनसीसीएफकडून कांदा खरेदी सुरू होण्याची अपेक्षा व्यक्त केली आहे, परंतु अद्याप याबाबत कोणतीही ठोस कार्यवाही झालेली नाही. याशिवाय, कृषी विभागाने शेतकऱ्यांना कांदा साठवणुकीसाठी योग्य व्यवस्था करण्याचे आवाहन केले आहे, परंतु आर्थिक मर्यादा आणि तांत्रिक सुविधांचा अभाव यामुळे ही सूचना प्रत्यक्षात आणणे कठीण आहे.
या संकटातून बाहेर पडण्यासाठी शेतकऱ्यांना तातडीने आर्थिक मदत आणि हमीभावाची गरज आहे. सरकारने कांदा साठवणुकीसाठी शीतगृह आणि आधुनिक चाळींसाठी अनुदान द्यावे, तसेच निर्यातीवरील निर्बंध शिथिल करावेत, अशी मागणी शेतकरी संघटनांनी केली आहे.
