रात्रीच्या वेळी शहराच्या आकाशात नजर फिरवली तर उंचच उंच इमारतींवर एक मंद, पण सातत्याने लुकलुकणारा लाल दिवा लक्ष वेधून घेतो. तो केवळ सौंदर्यासाठी लावलेला दिवा नाही, तर एका महत्त्वाच्या कारणासाठी तिथे लावला गेलेला असतो. हवेतील सुरक्षिततेशी संबंधित असलेला हा दिवा एक प्रकारचा ‘इशारा’ आहे, जो हजारो फुटांवरून उड्डाण करणाऱ्या विमानांना सतर्क करतो.
एव्हिएशन ऑब्स्टॅकल लाइट
खरंतर, हा लाल दिवा म्हणजे ‘एव्हिएशन ऑब्स्टॅकल लाइट’. उंच इमारती, टॉवर्स, चिमण्या किंवा कुठलीही रचना जी 200 फूटांपेक्षा जास्त उंच आहे, ती जर विमानांच्या मार्गात आली तर त्यांचा धोका निर्माण होऊ शकतो. विशेषतः रात्री किंवा धुके, पाऊस यामुळे दृश्यमानता कमी झालेल्या वेळी, अशा उंच इमारतींना धडकण्याचा धोका वाढतो. अशा परिस्थितीत, या लाल दिव्यामुळे पायलटला इशारा मिळतो की पुढे काही अडथळा आहे. यामुळे तो लगेच सावध होतो आणि विमान सुरक्षितपणे इमारतीपासून दूर ठेवतो.
हे दिवे लावण्याचा नियम भारतीय नागरी विमान वाहतूक महासंचालनालय (DGCA) आणि आंतरराष्ट्रीय नागरी विमान वाहतूक संघटना (ICAO) यांनी बनवलेला आहे. या नियमानुसार, 61 मीटर किंवा त्याहून अधिक उंच असलेल्या संरचनांवर हे दिवे अनिवार्य आहेत. काही ठिकाणी तर केवळ एकच दिवा नव्हे, तर संपूर्ण उंचीभर टप्प्याटप्प्याने हे दिवे बसवले जातात, जेणेकरून कोणतीही उंच रचना संपूर्णपणे स्पष्ट दिसावी.
‘लाल’ रंग असण्यामागील कारण
पण या दिव्याचा रंग नेहमी ‘लाल’च का असतो? त्यामागेही विज्ञान आहे. लाल रंगाची तरंगलांबी सर्व रंगांमध्ये सर्वाधिक असल्यामुळे ती कमी प्रकाशातही लांबून दिसते. रात्रीच्या वेळी माणसाचे डोळे लाल रंगाला अधिक प्रतिसाद देतात. शिवाय, जगभरात ‘धोक्याचा’ संकेत देण्यासाठी लाल रंग वापरला जातो, त्यामुळे कोणत्याही देशातील पायलटसाठी याचा अर्थ लगेच समजतो.
या दिव्यांच्या कार्यप्रणालीबाबत बोलायचं झालं तर, आधुनिक काळात हे दिवे एलईडीच्या स्वरूपात येतात, जे अधिक टिकाऊ आणि ऊर्जा बचतीचे असतात. काही दिवे तर दिवसाच्या उजेडात मंद दिसतात आणि रात्री तीव्र चमक देतात. यामुळे ते कोणत्याही परिस्थितीत पायलटचे लक्ष वेधून घेतात.
