श्रावण महिन्याच्या आगमनाने वातावरणात एक वेगळीच भक्तिरसाची लहर पसरते. मंदिरे भक्तांनी गजबजलेली असतात आणि भोलेनाथाला अर्पण केले जाणारे विविध नैवेद्य, फुले आणि बेलपत्रांची ओढ अधिकच वाढते. या काळात भगवान शिवाच्या पूजेला विशेष महत्त्व असते आणि त्यात बेलपत्राची महिमा अगदी खास मानली जाते. पण हा बेलपत्र नक्की कुठून आला? आणि का तो इतका पूजनीय मानला जातो? यामागे केवळ धार्मिक नाही तर वैज्ञानिक आणि आयुर्वेदिक महत्त्वही दडलेलं आहे.
बेलपत्राची कथा स्कंद पुराणात वर्णिलेली आहे. असं सांगितलं जातं की, एकदा माता पार्वती मंदराचल पर्वतावर तपश्चर्या करत असताना तिच्या कपाळावरून घामाचे काही थेंब जमिनीवर पडले. त्या थेंबांपासून बेल वृक्षाचा जन्म झाला. पार्वतीने त्याला ‘बिलवृक्ष’ हे नाव दिलं आणि असेही म्हटलं की, जो भक्त हे पान भोलेनाथाला अर्पण करतो, त्याच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतात. बेलाच्या झाडाच्या मुळांपासून ते काट्यांपर्यंत देवींचे वास असल्याचं मानलं जातं, त्यामुळे त्याला केवळ एक झाड न मानता शक्तीचं प्रतीक मानलं जातं.
बेलपत्राचे धार्मिक महत्व
बेलपत्राची रचना त्रिफळक असते, तीनही पाने एकत्रित असतात. ही त्रैतीय रचना भगवान शिवाच्या त्रिनेत्राचे आणि त्रिशूलाचे प्रतीक मानली जाते. त्रिदेव ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश तसेच सत्व, रज आणि तम हे गुण दर्शवणाऱ्या या तीन पानांमुळे बेलपत्राच्या पूजनाला अधिक महत्त्व प्राप्त झालं आहे. ‘बिल्वाष्टकम’ या स्तोत्रात बेलपत्राचा उल्लेख अत्यंत भक्तिभावाने केला गेला आहे आणि त्याच्या अर्पणामुळे पापांचा नाश होतो असं मानलं जातं.
बेल फळाचे फायदे
धार्मिक महत्त्वासोबतच बेलपत्राला आयुर्वेदिक दृष्टिकोनातूनही अनन्यसाधारण स्थान आहे. यामध्ये व्हिटॅमिन सी, व्हिटॅमिन ए, कॅल्शियम, पोटॅशियम आणि फायबर यांसारखे अनेक पोषणदायक घटक आढळतात. बेलपत्र पचनक्रियेला मदत करतं, वात-पित्त-कफ दोष नियंत्रित करतं आणि शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढवतं. त्यामुळेच आयुर्वेदात बेलपत्राचा आणि बेल फळाचा वापर बद्धकोष्ठता, मधुमेह, त्वचारोग, तसेच जळजळ कमी करण्यासाठी केला जातो.
उन्हाळ्याच्या दिवसांत बेलाचं सरबत पिणं हे केवळ परंपरेचा भाग नसून ते आरोग्यासाठी एक अमूल्य वरदान ठरतं. शरीरात थंडावा निर्माण करणाऱ्या या सरबतामुळे डिहायड्रेशनपासूनही बचाव होतो. त्यामुळे बेल केवळ धार्मिक पूजनात अर्पण करण्यापुरता मर्यादित न राहता, आरोग्याच्या दृष्टीनेही महत्वाचा ठरतो.
