पाणी पिणंही जिथे अवघड होतं, तिथे अंतराळवीर नेमकं खातात काय आणि कसं? अंतराळातील ही पद्धत वाचून आश्चर्यचकित व्हाल!

अंतराळात खाणं म्हणजे केवळ पोट भरणं नव्हे, तर ती एक संपूर्ण विज्ञानशाखा आहे. पृथ्वीवर आपण दिवसाचे तीन जेवण वेळेवर घेतो, चवीनं खातो, आणि नंतर गरज पडल्यास चहा-कॉफीही पिऊ शकतो. पण, अंतराळात ही सोय नसते. शून्य गुरुत्वाकर्षणात राहणाऱ्या अंतराळवीरांसाठी अन्न फक्त ऊर्जा देणारी वस्तू नाही, तर ती त्यांच्या आरोग्याची आणि मिशनच्या यशाची गुरुकिल्ली ठरते.

अंतराळात कोणतं अन्न खाल्लं जातं?

अंतराळात खाणं म्हणजे साधं ‘जेवण’ नव्हे. जिथे सगळ्या गोष्टी हवेत तरंगत असतात, तिथं पोळी-भाजी किंवा ब्रेड-टोस्ट खाणं अशक्यच. त्यामुळे NASA आणि इतर अंतराळ संस्था अंतराळवीरांसाठी अशा प्रकारचं अन्न तयार करतात, जे तिथल्या परिस्थितीत टिकावू, सुरक्षित आणि खायला सोपं असेल. उदाहरणार्थ, जे पदार्थ पटकन खराब होतात किंवा ज्यांचे तुकडे हवेत उडण्याची शक्यता असते जसं की ब्रेड किंवा कुरकुरीत पदार्थ, ते टाळले जातात. त्याऐवजी, अन्न विशिष्ट पद्धतीने पॅक केलं जातं, जसं ‘फ्रीज ड्राईड’ किंवा ‘थर्मो स्टॅबिलाइज्ड’ अन्न, जे पाण्यात मिसळून पुन्हा खाण्यायोग्य केलं जातं.

आपल्या देशाचा अभिमान असलेल्या शुभांशू शुक्ला यांनी अलीकडे एका अंतराळ मोहिमेवर जाताना भारतीय स्वयंपाकाची आठवण ठेवत आंब्याचा रस आणि गाजराचा हलवा सोबत नेल्याचं समोर आलं. ही छोटीशी गोष्ट दाखवते की अंतराळातही संस्कृती आणि चव यांची जागा असते, फक्त त्यासाठी ती योग्य प्रकारे रूपांतरित करावी लागते.

अंतराळात फक्त कोरडं अन्नच नाही, तर द्रव पदार्थही वेगळ्या स्वरूपात असतात. कॉफी, चहा आणि ज्यूस हे सुद्धा पावडर स्वरूपात पाठवले जातात आणि नंतर विशिष्ट पाण्याच्या यंत्राद्वारे त्यांचं मिश्रण केलं जातं. हे सगळं होतं प्लॅस्टिक पिशव्यांमधून, ज्यामध्ये एक छोटीशी नळी असते, त्यामुळे न सांडता आणि न उडता आरामात ते पिता येईल.

‘या’ अन्नापदार्थांवर असते मनाई

विशेष बाब म्हणजे अंतराळात ताजी फळं, भाज्या, कार्बोनेटेड ड्रिंक्स किंवा दारू नेण्यास सक्त मनाई असते. हे पदार्थ तरंगताना नुकसान करु शकतात. मशीनमध्ये अडकून अपघात घडवू शकतात किंवा आरोग्यावर वाईट परिणाम करू शकतात.

आता अंतराळ अन्नाचा विकास इतका प्रगत झाला आहे की, तिथं ‘सुपरफूड्स’, सूक्ष्म शैवाल आणि अगदी प्रयोगशाळेत बनवलेलं मांसही खाल्लं जातं. हे अन्न कमी जागेत टिकते, जास्त पोषण देते आणि दीर्घकाळ सुरक्षित राहतं. शास्त्रज्ञ प्रत्येक अंतराळवीराच्या शरीररचनेनुसार, कामाच्या स्वरूपानुसार, आणि प्रवासाच्या कालावधीच्या आधारावर त्यांचा आहार ठरवतात. कारण, अंतराळात स्नायू आणि हाडे कमकुवत होण्याचा धोका जास्त असतो.