भारताच्या हृदयात गंगा ही केवळ एक नदी नाही, तर श्रद्धेचा, संस्कृतीचा आणि जीवनाचा गाभा आहे. लाखो लोकांचे जीवन तिच्या काठाशी जोडलेले आहे, आणि तिच्या प्रवाहात एक पवित्रतेची भावना सामावलेली आहे. गंगा उत्तराखंडमधील गंगोत्री हिमनदीतून उगम पावते आणि सुमारे 2,525 किमीचा प्रवास करत बंगालच्या उपसागरात विसावते. तिचा सांस्कृतिक प्रभाव एवढा खोल आहे की भारतात ती ‘गंगा माता’ म्हणून पूजली जाते.
यांग्त्झे नदी
मात्र जर आपण नजर चीनकडे वळवली, तर त्यांच्याही देशात एक अशी नदी आहे जी केवळ लांबीनं नव्हे तर आर्थिक आणि औद्योगिक दृष्टिकोनातून देखील अत्यंत महत्त्वाची मानली जाते, ती म्हणजे यांग्त्झे नदी. आशियातील सर्वात लांब आणि जगातील तिसऱ्या क्रमांकाची ही नदी तब्बल 6,300 किमीचा प्रवास करते. तिबेटच्या उंच पर्वतरांगांतून सुरुवात करून, ती चीनच्या महत्त्वाच्या शहरांमधून वाहत वाहत शेवटी शांघायजवळच्या पूर्व चीन समुद्रात मिळते.
यांग्त्झे नदीचा आर्थिक प्रभाव अतिशय खोलवर आहे. ही नदी फक्त पिण्याच्या पाण्याचा स्रोत नाही, तर ती शेतीसाठी जीवनरेषा, जलवाहतुकीसाठी मुख्य मार्ग आणि उर्जेच्या निर्मितीसाठी केंद्रबिंदू आहे. जगातील सर्वात मोठं धरण थ्री गॉर्जेस डॅम याच नदीवर बांधलेलं आहे, जे चीनच्या जलविद्युत क्षमतेचा कणा बनलेलं आहे. नदीच्या काठावरील नानजिंग, वुहान, चोंगकिंग यांसारखी शहरे ही औद्योगिक आणि व्यापारी केंद्रे मानली जातात.
भारताची गंगा नदी
भारताची गंगा आणि चीनची यांग्त्झे दोघीही नद्या त्यांच्या देशांच्या अस्तित्वाशी निगडीत आहेत, पण त्या दोन वेगळ्या प्रकारे महत्त्वाच्या आहेत. गंगा एक अध्यात्मिक व सांस्कृतिक अधिष्ठान असलेली नदी आहे, जिथे भाविक लाखोंच्या संख्येने स्नानासाठी, पूजेसाठी व यात्रेसाठी येतात. यांग्त्झे मात्र आधुनिक चीनच्या औद्योगिकीकरणाची, ऊर्जेच्या निर्मितीची आणि जागतिक व्यापारातल्या वाढीची साक्ष आहे.
या दोन्ही नद्या केवळ पाण्याच्या प्रवाहापुरत्या मर्यादित नाहीत. त्या हजारो वर्षांच्या संस्कृती, जगण्याची पद्धत आणि राजकीय इच्छाशक्ती यांचं प्रतीक आहेत. एकीकडे गंगेच्या तीरावर आरतीच्या प्रकाशात हजारो दिवे तरंगतात, तर दुसरीकडे यांग्त्झेच्या काठावर धरणं, औद्योगिक प्रकल्प आणि बंदरे चीनला जागतिक शक्ती बनवतात.
