श्रीगोंदा- तालुक्यातील भिक्षेकरीगृहांची अवस्था दयनीय बनली असून, समाजकल्याण विभागाच्या नियोजनशून्य कारभारामुळे ही केंद्रे जिवंत माणसांचे कोंडवाडे बनली आहेत. दिवंगत बाबुराव भारस्कर यांनी समाजकल्याण मंत्री असताना विसापूर येथे भिक्षेकरी स्वीकार केंद्र, तसेच पिंपळगाव पिसा, चिंभळे आणि घायपातवाडी येथे पुरुष भिक्षेकरीगृह सुरू केले होते.
मात्र, या केंद्रांकडे समाजकल्याण विभागाचे सातत्याने दुर्लक्ष झाल्याने तिथे असणाऱ्या भिक्षेकऱ्यांचे हाल होत आहेत. या केंद्रांमध्ये मूलभूत सुविधांचा अभाव, क्षमतेपेक्षा जास्त गर्दी आणि प्रशासकीय ढिसाळपणा यामुळे भिक्षेकऱ्यांचे जीवन अधिकच बिकट बनले आहे.
भिक्षेकरीगृहांची अवस्था
श्रीगोंदा तालुक्यातील चार भिक्षेकरीगृहांची एकूण क्षमता 320 जणांची आहे, परंतु सध्या तिथे 170 भिक्षेकरी ठेवण्यात आले आहेत. विसापूर येथील भिक्षेकरी स्वीकार केंद्र हे प्राथमिक केंद्र आहे, जिथे पकडलेल्या भिक्षेकऱ्यांना प्रथम आणले जाते. त्यानंतर त्यांना पिंपळगाव पिसा, चिंभळे किंवा घायपातवाडी येथील भिक्षेकरीगृहात न्यायालयाच्या परवानगीने हलवले जाते.
मात्र, विसापूर केंद्राची क्षमता केवळ 80 जणांची असताना तिथे 83 भिक्षेकरी होते. यातच शिर्डीत पकडलेले 49 भिक्षेकरी आणल्याने तिथली यंत्रणा कोलमडली. या गोंधळामुळे भिक्षेकऱ्यांना अस्वच्छ आणि अपुऱ्या सुविधांमध्ये राहावे लागत आहे. केंद्रांमधील पाणी, स्वच्छता आणि वैद्यकीय सुविधांचा अभाव यामुळे भिक्षेकऱ्यांचे आरोग्य धोक्यात आले आहे.
केंद्रनिहाय परिस्थिती
पिंपळगाव पिसा येथील पुरुष भिक्षेकरीगृहाची क्षमता 150 जणांची आहे, परंतु तिथे सध्या केवळ 13 भिक्षेकरी आहेत. घायपातवाडी येथील केंद्राची क्षमता 50 जणांची असून, तिथे 18 भिक्षेकरी ठेवण्यात आले आहेत. चिंभळे येथील भिक्षेकरीगृह 40 जणांसाठी आहे, आणि तिथेही 18 भिक्षेकरी आहेत.
विसापूर केंद्रात क्षमतेपेक्षा जास्त भिक्षेकरी असताना इतर केंद्रांमध्ये जागा रिक्त आहे, तरीही योग्य नियोजनाअभावी भिक्षेकऱ्यांचे समान वितरण होत नाही. यामुळे विसापूर केंद्रावर अतिरिक्त ताण पडतो, तर इतर केंद्रे अपुरा वापर होतात. ही परिस्थिती प्रशासकीय समन्वयाच्या अभावाची साक्ष देते.
प्रशासनाचा ढिसाळपणा
विसापूर केंद्रात क्षमतेपेक्षा जास्त भिक्षेकरी आणण्यापूर्वी पोलिसांनी तिथली परिस्थिती तपासणे आवश्यक होते. मात्र, असा कोणताही समन्वय दिसून येत नाही. भविष्यात अशा चुका टाळण्यासाठी स्वीकार केंद्राऐवजी रिक्त जागा असलेल्या भिक्षेकरीगृहात थेट भिक्षेकरी पाठवण्याची व्यवस्था करणे गरजेचे आहे.
तसेच, विसापूर केंद्राच्या अधीक्षकांना भिक्षेकऱ्यांना इतर केंद्रांमध्ये हलवण्याचे विशेष अधिकार देण्याची मागणी जोर धरत आहे. जिल्हा महिला व बालविकास विभागाचे अधिकारी नारायण कराळे यांनी सांगितले की, विसापूर केंद्रातील अतिरिक्त भिक्षेकऱ्यांना इतर केंद्रांमध्ये हलवण्यासाठी पत्रव्यवहार सुरू आहे. मात्र, ही प्रक्रिया लवकर पूर्ण होणे आवश्यक आहे, जेणेकरून भिक्षेकऱ्यांचे हाल थांबतील.
समाजकल्याण विभागाची जबाबदारी
समाजकल्याण विभागाने भिक्षेकरीगृहांच्या व्यवस्थापनासाठी ठोस धोरण आणि नियमित देखरेख यंत्रणा उभारण्याची गरज आहे. सध्या या केंद्रांमध्ये स्वच्छतागृहे, पिण्याचे पाणी, वैद्यकीय सेवा आणि पुनर्वसनाच्या सुविधांचा अभाव आहे.
भिक्षेकऱ्यांना केवळ बंदिस्त करून ठेवण्याऐवजी त्यांच्या पुनर्वसनासाठी प्रशिक्षण, रोजगार आणि सामाजिक समावेशनाच्या संधी उपलब्ध करून देणे गरजेचे आहे. समाजकल्याण विभागाने या केंद्रांना कोंडवाड्यांऐवजी खऱ्या अर्थाने पुनर्वसन केंद्र बनवण्यासाठी पुढाकार घ्यावा. यासाठी स्थानिक प्रशासन, स्वयंसेवी संस्था आणि सामाजिक कार्यकर्त्यांचे सहकार्य घेणेही महत्त्वाचे ठरेल.
