अहिल्यानगर शहर शुद्ध हवेसाठी ओळखले जाते आणि गेल्या १५ वर्षांत झपाट्याने झालेल्या विस्तारीकरणानंतरही त्याने ही ओळख कायम ठेवली आहे. चारही बाजूंनी डोंगरांनी वेढलेले हे शहर लोकसंख्येची वाढ, वाहनांची संख्या, रस्त्यांचे रुंदीकरण आणि उद्योगवाढ यांचा सामना करत असूनही हवेच्या गुणवत्तेच्या बाबतीत उत्तम स्थितीत आहे.
शहराचा वायू गुणवत्ता निर्देशांक (एअर क्वालिटी इंडेक्स – एक्यूआय) ८० ते १०० च्या दरम्यान राहतो, जो उत्तम श्रेणीत मोडतो. मात्र, जागतिक तापमान वाढीचा परिणाम या शहरावर दिसून येत आहे, ज्यामुळे मार्चमध्येच तापमान ३९ अंशांवर पोहोचले आहे. तरीही, हवेची शुद्धता आणि नैसर्गिक वातावरण यामुळे अहिल्यानगर राहण्यासाठी योग्य आहे का, याचे मूल्यमापन करणे महत्त्वाचे ठरते.
शहराच्या विस्तारीकरणाचा इतिहास पाहता, १५ वर्षांपूर्वी येथील लोकसंख्या अडीच लाख होती, जी आता ४ लाखांच्या पुढे गेली आहे. या वाढीसोबत वाहनांची संख्या वाढली, रस्त्यांचे रुंदीकरण झाले आणि काँक्रीटच्या इमारतींनी मध्यवर्ती भागासह उपनगरांचा चेहरा बदलला. रस्त्यांच्या रुंदीकरणादरम्यान हवेतील धुळीचे कण वाढले होते, पण तरीही शहराने आपली हवेची शुद्धता टिकवली.
‘एक्यूआय’ हा हवेची गुणवत्ता मोजण्याचा जागतिक मापदंड आहे, ज्यात ० ते ५० अति उत्तम, ५० ते १०० उत्तम, १०० ते २०० त्रासदायक आणि २०० ते ४०० अति धोकादायक मानला जातो. अहिल्यानगरचा ‘एक्यूआय’ ८० ते १०० असतो, तर पावसाळ्यात (जून-जुलै) तो ५० ते ८० पर्यंत खाली येतो, जे शहरातील हवेच्या उत्कृष्टतेचे द्योतक आहे. प्रदूषण नियंत्रण मंडळाच्या दैनंदिन तपासणीतही हेच सिद्ध झाले आहे.
तापमान वाढ ही अहिल्यानगरसमोरील प्रमुख समस्या आहे. दहा वर्षांपूर्वी मे महिन्यात तापमान ३६-३७ अंश सेल्सिअस असायचे, पण आता फेब्रुवारीपासूनच उष्णता वाढते आणि मार्चमध्ये ३९ अंशांवर पोहोचते. हरियाली संस्थेचे अध्यक्ष सुरेश खामकर यांच्या मते, ही वाढ जागतिक हवामान बदलाचा परिणाम आहे. प्लास्टिकचा वाढता वापर आणि पर्यावरणाकडे दुर्लक्ष यामुळेही हवेच्या गुणांवर परिणाम होत आहे.
तरीही, प्रदूषण नियंत्रण मंडळाच्या यंत्राद्वारे दररोज होणाऱ्या तपासणीत शहराची हवा उत्तम असल्याचे दिसते. मध्यंतरी धुळीमुळे गुणवत्ता काहीशी खालावली होती, पण ती पुन्हा सुधारली. शहरापासून तीन किलोमीटर अंतरापर्यंत हवेतील धूलिकण, प्रदूषक आणि इतर घटकांची तपासणी यंत्रांद्वारे केली जाते, ज्यामुळे अहिल्यानगरची हवा उत्तम श्रेणीत राहते.
अहिल्यानगरमध्ये हवेची गुणवत्ता मोजण्याची प्रक्रिया चार टप्प्यांत होते – अति उत्तम, उत्तम, काही प्रमाणात धोकादायक आणि अति धोकादायक. शहराचा ‘एक्यूआय’ कधीही १०० ते २०० (त्रासदायक) किंवा २०० ते ४०० (अति धोकादायक) या स्तरावर गेला नाही, हे येथील शुद्ध हवेचे वैशिष्ट्य आहे. डोंगरांनी वेढलेले वातावरण, हिरवळ आणि प्रदूषणावर नियंत्रण ठेवण्याचे प्रयत्न यामुळे हे शक्य झाले आहे.
तापमान वाढ सोडल्यास, हवेच्या गुणवत्तेच्या दृष्टिकोनातून अहिल्यानगर राहण्यासाठी योग्य आहे. पावसाळ्यात तर येथील हवा अति उत्तम श्रेणीत येते, जे आरोग्यासाठी लाभदायक आहे. त्यामुळे, पर्यावरणीय बदलांचा सामना करत असूनही, अहिल्यानगर शुद्ध हवेचे आश्रयस्थान म्हणून राहण्यासाठी एक चांगले ठिकाण आहे.
