अहिल्यानगर- ग्रामीण भागातील महिलांना सक्षम आणि स्वावलंबी बनवण्याच्या दृष्टीने ‘उमेद’ अर्थात महाराष्ट्र राज्य ग्रामीण जीवनोन्नती अभियानाने जिल्ह्यात एक नवी क्रांती घडवली आहे. या अभियानांतर्गत जिल्ह्यात तब्बल 73 हजार महिलांनी ‘लखपती दीदी’चा मान मिळवला आहे, तर 3 लाखांहून अधिक महिलांनी बचतगटांच्या माध्यमातून संघटित होत स्वतःच्या पायावर उभे राहण्याचा यशस्वी प्रयत्न केला आहे. ही कहाणी आहे मेहनतीच्या, जिद्दीची आणि ग्रामीण महिलांच्या आत्मविश्वासाची! चला, या प्रेरणादायी प्रवासाचा आढावा घेऊया.
उमेद अभियान
‘उमेद’ अभियान हे केंद्र आणि राज्य सरकारच्या संयुक्त विद्यमाने राबवले जाणारा एक महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे. ग्रामीण भागातील महिलांना आर्थिकदृष्ट्या सक्षम करण्यासाठी आणि त्यांना उद्योजकतेच्या मार्गावर नेण्यासाठी हे अभियान कार्यरत आहे. बचतगटांच्या माध्यमातून महिला एकत्र येतात, छोट्या-मोठ्या व्यवसायांना सुरुवात करतात आणि बँकांकडून कर्ज घेऊन आपल्या स्वप्नांना आकार देतात. या अभियानांतर्गत महिलांना प्रशिक्षण, विपणन सुविधा आणि उत्पादनांच्या विक्रीसाठी व्यासपीठ उपलब्ध करून दिले जाते.
जिल्ह्यात 2019 पासून उमेद अभियानाने आपले पाय रोवले. आज जिल्ह्यात 27,375 महिला बचतगट कार्यरत असून, प्रत्येक गटात किमान 10 महिलांचा समावेश आहे. यामुळे जवळपास 3 लाख 12 हजार महिलांनी या चळवळीत सहभाग घेतला आहे. ही आकडेवारी केवळ संख्याच नाही, तर ग्रामीण महिलांच्या सामूहिक शक्तीचे प्रतीक आहे.
स्वप्नांना मिळाले पंख
उमेद अभियानाचा मुख्य उद्देश आहे प्रत्येक महिलेला ‘लखपती दीदी’ बनवणे. याचा अर्थ, प्रत्येक महिलेने किमान दोन व्यवसाय करून वर्षाला 1 लाख रुपयांपेक्षा जास्त उत्पन्न मिळवावे. या उद्दिष्टासाठी अभियानांतर्गत महिलांना विविध प्रकारची प्रशिक्षणे दिली जातात. यात उत्पादन निर्मितीपासून ते विपणनापर्यंतच्या सर्व बाबींचा समावेश आहे. शिवाय, उत्पादनांच्या विक्रीसाठी प्रदर्शने आणि मेळावे आयोजित केले जातात, ज्यामुळे महिलांना थेट ग्राहकांशी जोडले जाण्याची संधी मिळते.
जिल्ह्यातील 73 हजार महिलांनी या निकषांची पूर्तता करत ‘लखपती दीदी’चा मान मिळवला आहे. हातमाग, खाद्यपदार्थ, हस्तकला, शेतीपूरक व्यवसाय अशा विविध क्षेत्रांत या महिला आपली छाप पाडत आहेत. विशेष म्हणजे, या महिलांनी केवळ स्वतःसाठीच नव्हे, तर आपल्या कुटुंबाच्या आणि गावाच्या प्रगतीसाठीही योगदान दिले आहे.
ऑनलाइन बाजारपेठ
आजच्या डिजिटल युगात उमेद अभियानानेही तंत्रज्ञानाचा स्वीकार केला आहे. महिलांच्या उत्पादनांना राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठ मिळावी यासाठी ‘उमेद स्मार्ट वेबपोर्टल’ सुरू करण्यात आले आहे. या पोर्टलद्वारे जिल्ह्यातील 61 प्रकारची उत्पादने ऑनलाइन विक्रीसाठी उपलब्ध झाली आहेत.
यामुळे स्थानिक महिलांच्या हस्तकलेपासून ते खाद्यपदार्थांपर्यंत सर्व काही एका क्लिकवर ग्राहकांपर्यंत पोहोचत आहे. ही सुविधा महिलांना आर्थिक स्वातंत्र्य मिळवून देण्यासाठी महत्त्वाची ठरली आहे.
बँकांचा आधार
उमेद अभियानाचा एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे बँकांमार्फत दिला जाणारा कर्जपुरवठा. बचतगटांतील महिलांना त्यांच्या व्यवसायवृद्धीसाठी कमी व्याजदरात कर्ज उपलब्ध करून दिले जाते. जिल्ह्यात मोठ्या प्रमाणात बँकांनी या योजनेत सहभाग घेतला असून, हजारो महिलांनी या कर्जाचा लाभ घेतला आहे. हे कर्ज महिलांना नवीन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा विद्यमान व्यवसायाचा विस्तार करण्यासाठी उपयुक्त ठरत आहे.
स्थानिक पातळीवर सक्षमीकरण
जिल्ह्यात उमेद अभियानाने 1,174 महिला ग्रामसंघांची स्थापना केली आहे. यापैकी 755 ग्रामसंघांना ग्रामपंचायतींमार्फत कार्यालये उपलब्ध करून देण्यात आली आहेत. यामुळे जिल्हा राज्यात अग्रेसर ठरला आहे. ही ग्रामसंघ स्थानिक पातळीवर बचतगटांचे समन्वय साधतात, महिलांना मार्गदर्शन करतात आणि त्यांच्या समस्यांचे निराकरण करतात. यामुळे महिलांना आपल्या गावातच एक मजबूत आधार मिळाला आहे.
उमेद अभियानाने अहिल्यानगर जिल्ह्यातील ग्रामीण महिलांच्या जीवनात आमूलाग्र बदल घडवला आहे. बचतगट, कर्जपुरवठा, प्रशिक्षणे आणि ऑनलाइन बाजारपेठ यांच्या माध्यमातून या महिलांनी स्वतःची स्वप्ने साकारली आहेत. पण हा प्रवास इथेच थांबणारा नाही. भविष्यात आणखी नव्या संधी, तंत्रज्ञान आणि बाजारपेठेच्या माध्यमातून या महिला आपली प्रगती साधतील, यात शंका नाही.
