Ahilyanagar News : अहिल्यानगर- जिल्ह्यातील श्रीगोंदा तालुक्यातील काष्टी येथे भरणारा बैल बाजार हा जिल्ह्यातील सर्वात मोठा बाजार आहे. मात्र, चारा आणि पेंढीच्या गगनाला भिडलेल्या किमतींमुळे बैलजोडी पाळणे शेतकऱ्यांना आर्थिकदृष्ट्या जड झाले आहे. यामुळे शेतकरी यांत्रिक शेतीकडे वळले असून, मिनी ट्रॅक्टर आणि जुगाड सिस्टीमचा वापर वाढला आहे. परिणामी, बैलजोडीच्या मागणीत ५० टक्क्यांनी घट झाली आहे, आणि त्या आता केवळ छंद म्हणून पाळल्या जात आहेत. काष्टी बाजारात दर शनिवारी ६०० ते ७०० बैलजोडी विक्रीसाठी येतात, परंतु कर्नाटकातील काही शेतकऱ्यांशिवाय त्यांना मागणी नाही. यामुळे बैलजोडीच्या किमतीतही मोठी घसरण झाली आहे.
चारा आणि पेंढीच्या किमतींचा परिणाम
शेती हा ग्रामीण अर्थव्यवस्थेचा कणा आहे, परंतु सध्या चारा आणि पेंढीच्या वाढत्या किमतींमुळे बैलजोडी पाळणे शेतकऱ्यांसाठी खर्चिक बनले आहे. कडब्याचा भाव प्रति शेकडा ३,००० ते ३,५०० रुपये झाला आहे, आणि यंदा कमी पावसामुळे ज्वारीचा पेरा घटल्याने चारा टंचाई निर्माण झाली आहे. यामुळे बैलजोडी पाळण्याचा खर्च वाढला असून, शेतकऱ्यांना पशुपालनापेक्षा यांत्रिक शेती अधिक किफायतशीर वाटत आहे. बैलजोडीला लागणारा चारा आणि देखभाल यांचा खर्च पाहता, शेतकरी आता मिनी ट्रॅक्टर आणि इतर यांत्रिक साधनांकडे वळत आहेत.
काष्टी बैल बाजारातील बदल
काष्टी येथीलै बैल बाजार हा अहिल्यानगर जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचा बाजार आहे, जिथे दर शनिवारी ६०० ते ७०० बैलजोडी विक्रीसाठी येतात. या बाजारातून मोठी आर्थिक उलाढाल होत असते. मात्र, गेल्या काही वर्षांत शेतकऱ्यांनी आधुनिक शेती पद्धती स्वीकारल्याने बैलजोडीच्या मागणीत लक्षणीय घट झाली आहे. पाच वर्षांपूर्वी खिलार बैलजोडीचा भाव ३ लाखांपर्यंत होता, तो आता दीड लाखांपर्यंत खाली आला आहे. कर्नाटकातील बेळगाव, निपाणी, धारवाड, जत आणि सांगोला येथून काही मागणी आहे, परंतु स्थानिक शेतकरी, ऊस वाहतूकदार आणि मजूर बैलजोडी खरेदी करत नाहीत. बाजार समितीचे सचिव राजेंद्र लगड यांनी सांगितले की, उन्हाळ्यामुळे जनावरांची विक्री कमी झाली आहे, परंतु पावसानंतर मागणी वाढण्याची शक्यता आहे.
यांत्रिक शेतीचा वाढता प्रभाव
शेतीच्या तुकड्यामुळे एकर-दोन एकर शेती असणाऱ्या शेतकऱ्यांचे प्रमाण वाढले आहे, ज्यामुळे मिनी ट्रॅक्टर आणि जुगाड सिस्टीमचा वापर वाढला आहे. मशागतीसाठी मिनी ट्रॅक्टर आणि ऊस वाहतुकीसाठी जुगाड सिस्टीम किफायतशीर ठरत असल्याने बैलजोडीचे महत्त्व कमी झाले आहे. मिनी ट्रॅक्टर कमी इंधनात अधिक काम करतात आणि त्यांची देखभाल बैलजोडीपेक्षा स्वस्त आहे. याउलट, बैलजोडीला चारा, पाणी आणि नियमित देखभाल यांचा खर्च जास्त आहे. शेतकरी पोपट गिरमे यांनी सांगितले की, त्यांनी शेतीसाठी ट्रॅक्टर ठेवले असून, खिलार बैलजोडी केवळ हौसेसाठी १ लाख ३५ हजारांत खरेदी केली.
बैलजोडी विक्रीतील आव्हाने
काष्टी बाजारातील बैल व्यापारी सयाजीराव पाचपुते यांनी सांगितले की, पूर्वी प्रत्येक शेतकऱ्याच्या घरी किमान एक बैलजोडी असायची, परंतु आता शेतकरी बैलजोडी खरेदीसाठी बाजारात येत नाहीत. कर्नाटकातील शेतकरी काही प्रमाणात बैलजोडी शेतीसाठी घेऊन जातात, परंतु एकूणच बैलजोडी विक्रीचे चांगले दिवस संपले आहेत. बदलत्या काळानुसार शेतकऱ्यांनी यांत्रिक शेती स्वीकारली आहे, आणि छोट्या शेतकऱ्यांना मिनी ट्रॅक्टर परवडत असल्याने बैलजोडीची गरज कमी झाली आहे.
