भारतीय संस्कृतीत कुंकवाला सौभाग्याचे आणि पवित्रतेचे प्रतीक मानले जाते. कपाळी कुंकू लावण्याची परंपरा पूर्वापार चालत आली असून, देवतांच्या पूजेतही हळद आणि कुंकवाचा वापर अष्टगंध म्हणून केला जातो. मात्र, अनेक ठिकाणी बाजारात मिळणाऱ्या कुंकवात हानिकारक केमिकल्स आणि रंगांची भेसळ आढळून येत आहे, ज्यामुळे त्वचेला गंभीर नुकसान होण्याची शक्यता आहे. भेसळयुक्त कुंकवामुळे जळजळ, खाज, लालसरपणा, किंवा कायमचे डाग पडण्यासारख्या समस्या उद्भवतात. त्वचारोगतज्ज्ञ डॉ. वर्षा होन यांनी सांगितले की, भेसळयुक्त कुंकू दीर्घकाळ वापरल्यास त्वचेच्या गंभीर समस्या निर्माण होऊ शकतात.
कुंकवाचे सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व
कुंकू हे भारतीय संस्कृतीतील एक महत्त्वाचे प्रतीक आहे, जे सौभाग्य, समृद्धी, आणि वैवाहिक जीवनाचे सौंदर्य दर्शवते. हिंदू परंपरेत विवाहित स्त्रिया कपाळी कुंकवाचा टिळा लावतात, तर पूजाविधींमध्ये कुंकवाचा उपयोग देवतांना अर्पण करण्यासाठी आणि आशीर्वाद घेण्यासाठी केला जातो. कुंकू हे हळद आणि चुना यांच्या मिश्रणातून तयार केले जाते, ज्याला नैसर्गिक लाल किंवा नारंगी-लाल रंग प्राप्त होतो. अष्टगंधाचा एक भाग म्हणून कुंकवाचा वापर पूजेत पवित्रता आणि शुभता वाढवण्यासाठी होतो. मात्र, बाजारात मिळणाऱ्या कुंकवात भेसळ वाढल्याने या परंपरेच्या शुद्धतेवर प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले आहे. भेसळयुक्त कुंकवामुळे केवळ त्वचेचे नुकसानच होत नाही, तर सांस्कृतिक आणि धार्मिक भावनांनाही ठेच पोहोचते.
भेसळयुक्त कुंकवाचे धोके
बाजारात उपलब्ध असलेल्या कुंकवात हानिकारक केमिकल्स, कृत्रिम रंग, आणि लेडसारख्या विषारी पदार्थांची भेसळ आढळून येते. त्वचारोगतज्ज्ञ डॉ. वर्षा होन यांनी सांगितले की, भेसळयुक्त कुंकू लावल्याने कपाळावर जळजळ, खाज, लालसरपणा, आणि काळे किंवा पांढरे डाग पडण्यासारख्या समस्या उद्भवतात. दीर्घकाळ अशा कुंकवाचा वापर केल्यास त्वचेची संवेदनशीलता वाढते, आणि काही प्रकरणांमध्ये त्वचेचा कर्करोग किंवा स्थायी डाग यांसारख्या गंभीर समस्या निर्माण होऊ शकतात. विशेषतः संवेदनशील त्वचा असलेल्या व्यक्तींना याचा त्रास अधिक होतो. संगमनेरात अनेक महिला भेसळयुक्त कुंकवामुळे त्वचेच्या समस्यांवर उपचार घेण्यासाठी त्वचारोगतज्ज्ञांकडे येत असल्याचे डॉ. होन यांनी नमूद केले. यामुळे कुंकू खरेदी करताना सावधगिरी बाळगणे आणि त्याची शुद्धता तपासणे अत्यंत गरजेचे आहे.
भेसळयुक्त कुंकवाचे परिणाम
बाजारात १० रुपये छटाकपासून कुंकू उपलब्ध आहे, जे कमी किंमतीमुळे ग्राहकांना आकर्षित करते. मात्र, अशा स्वस्त कुंकवात हानिकारक रंग आणि केमिकल्स असतात, ज्यामुळे त्वचेवर कायमचे डाग पडण्याची शक्यता असते. या डागांवर उपचार करण्यासाठी रुग्णांना दीर्घकाळ औषधे आणि त्वचा उपचार घ्यावे लागतात, ज्यामुळे आर्थिक भार वाढतो. याशिवाय, त्वचेच्या समस्यांमुळे व्यक्तीच्या आत्मविश्वासावर आणि सामाजिक जीवनावर परिणाम होतो. विशेषतः विवाहित महिलांसाठी कपाळावरील डाग मानसिक तणावाचे कारण ठरू शकतात, कारण कुंकू त्यांच्या सौभाग्याचे प्रतीक आहे. या समस्यांमुळे ग्राहकांमध्ये जागरूकता वाढवणे आणि शुद्ध कुंकू वापरण्याचा आग्रह धरणे आवश्यक आहे.
शुद्ध कुंकू ओळखण्याच्या पद्धती
शुद्ध कुंकवाचा रंग नैसर्गिक लाल किंवा नारंगी-लाल असतो, तर भेसळयुक्त कुंकू चमकदार आणि कृत्रिम दिसतो. शुद्ध कुंकू ओले केल्यास हाताला किंवा कपड्यांना रंग लागत नाही, आणि जर लागला तरी तो धुताना सहज निघून जातो. याउलट, भेसळयुक्त कुंकवाचे डाग हात किंवा कपड्यांवर कायम राहतात आणि ते काढणे कठीण असते. याशिवाय, शुद्ध कुंकवाला हलकी नैसर्गिक सुगंध असतो, तर भेसळयुक्त कुंकवाला केमिकलचा तीव्र वास येऊ शकतो. कुंकू खरेदी करताना त्याची पॅकेजिंग, ब्रँडची विश्वासार्हता, आणि शुद्धतेची हमी तपासावी. तसेच, शक्य असल्यास आयएसआय (ISI) प्रमाणित किंवा आयुर्वेदिक कुंकू निवडावे.
नैसर्गिक कुंकू तयार करण्याच्या पद्धती
भेसळयुक्त कुंकवाच्या धोक्यांपासून बचाव करण्यासाठी घरीच नैसर्गिक कुंकू तयार करणे हा एक सुरक्षित आणि परवडणारा पर्याय आहे. डॉ. वर्षा होन यांनी सांगितले की, नैसर्गिक कुंकू तयार करण्याच्या सोप्या पद्धती उपलब्ध आहेत. सर्वप्रथम, शुद्ध हळद पावडर घ्यावी आणि त्यात थोडासा चुना (कॅल्शियम हायड्रॉक्साइड) मिसळावा. हे मिश्रण पाण्यात भिजवून किंवा हवेत ठेवल्यास त्याला लाल रंग प्राप्त होतो. याशिवाय, सुकलेल्या हळदीच्या कंदांना बारीक करून त्यात नैसर्गिक रंग देणारे पदार्थ, जसे की बीट किंवा गुलाबाच्या पाकळ्या, मिसळता येतात. हे मिश्रण पूर्णपणे नैसर्गिक आणि त्वचेसाठी सुरक्षित असते. अशा कुंकवाचा वापर पूजेसाठी आणि कपाळी लावण्यासाठी करता येतो.
त्वचारोगतज्ज्ञांचा सल्ला आणि उपाय
त्वचारोगतज्ज्ञ डॉ. वर्षा होन यांनी सांगितले की, संगमनेरात भेसळयुक्त कुंकवामुळे त्वचेच्या समस्यांवर उपचार घेणाऱ्या महिलांची संख्या वाढत आहे. कुंकू लावल्यानंतर जळजळ, खाज, किंवा डाग दिसल्यास त्वरित त्याचा वापर थांबवावा आणि त्वचारोगतज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा. त्वचेची संवेदनशीलता तपासण्यासाठी पॅच टेस्ट करणे हा एक उपाय आहे, ज्यामध्ये कुंकू हाताच्या त्वचेवर लावून २४ तास तपासले जाते. जर कोणतीही प्रतिक्रिया दिसली नाही, तर ते कुंकू वापरता येते. याशिवाय, त्वचेच्या समस्यांवर उपचारासाठी मॉइश्चरायझर, अँटी-इन्फ्लेमेटरी मलम, किंवा तज्ज्ञांनी सांगितलेली औषधे वापरावीत. दीर्घकालीन डागांवर लेझर उपचार किंवा रासायनिक पीलिंग यांसारख्या प्रक्रिया त्वचारोगतज्ज्ञांच्या सल्ल्याने कराव्यात. भेसळयुक्त कुंकवामुळे उद्भवणाऱ्या समस्यांवर वेळीच उपचार घेतल्यास त्वचेचे नुकसान टाळता येते.
