पशुपालकांना जनावरांमधील आम्लविषार (ॲसिडिटी) या गंभीर आजाराचा सामना करावा लागत आहे. चाऱ्यामध्ये बदल, निकृष्ट चारा किंवा जास्त प्रमाणात पशुखाद्य यामुळे जनावरांना अॅसिडिटीचा त्रास होतो, ज्यामुळे त्यांची पचनक्रिया बिघडते आणि काही प्रकरणांत मृत्यूही होतो. गेल्या वर्षभरात अनेक ठिकाणी जनावरे या आजारामुळे दगावली आहेत. अस्वस्थता, भूक न लागणे, पोट फुगणे आणि रवंथ थांबणे यांसारखी लक्षणे दिसल्यास तातडीने पशुवैद्यकाकडे उपचार करणे आवश्यक आहे.
आम्लविषाराची लक्षणे
जनावरांमधील आम्लविषार हा पचनसंस्थेतील असंतुलनामुळे होणारा गंभीर आजार आहे. यामुळे जनावर अस्वस्थ आणि सुस्त दिसते. पचनक्रिया थांबल्याने जनावर वैरण खाणे सोडून देते, रवंथ थांबते आणि काही वेळा शेणातून रक्त पडते. पोट फुगणे, पायांवर सूज येणे आणि भूक न लागणे ही प्रमुख लक्षणे आहेत. या लक्षणांची तीव्रता अॅसिडिटीच्या प्रमाणावर अवलंबून असते. जर वेळेत उपचार न झाल्यास, हा आजार जीवघेणा ठरू शकतो. गेल्या वर्षभरात अहिल्यानगर जिल्ह्यात अनेक जनावरे या आजारामुळे दगावली असून, पशुपालकांना आर्थिक नुकसान सहन करावे लागले आहे. पशुपालकांनी ही लक्षणे दिसताच तातडीने पशुवैद्यकाचा सल्ला घ्यावा, जेणेकरून प्राणघातक परिणाम टाळता येतील.
आम्लविषाराची कारणे
जनावरांमधील आम्लविषाराची कारणे प्रामुख्याने आहाराशी निगडित आहेत. पावसाळ्याच्या सुरुवातीस चाऱ्यामध्ये बदल होतो, जसे की मका, कडवळ आणि गाजर गवत यांसारख्या ओल्या चाऱ्याचा वापर वाढतो. उन्हाळ्यात ओला चारा कमी असल्याने जनावरांचे पचनसंस्थेला या बदलाशी जुळवून घेण्यास त्रास होतो, ज्यामुळे अॅसिडिटी उद्भवते. याशिवाय, गरजेपेक्षा जास्त पशुखाद्य देणे किंवा चार-पाच दिवसांचा कुबट आणि निकृष्ट दर्जाचा चारा देणे यामुळेही पचनक्रिया बिघडते. जनावरांच्या रुमेन (पहिले आतडे) मध्ये जास्त प्रमाणात कार्बोदके जलद पचल्याने लॅक्टिक आम्ल तयार होते, ज्यामुळे रुमेनचा सामू कमी होतो आणि उपयुक्त जीवाणू मरतात. परिणामी, घातक जीवाणूंची वाढ होते, ज्याचा थेट परिणाम पचनसंस्थेवर होतो.
पचनक्रियेवर परिणाम
आम्लविषारामुळे जनावरांची पचनक्रिया पूर्णपणे बिघडते, आणि चारा व्यवस्थित पचण्याऐवजी कुजू लागतो. या कुजण्याच्या प्रक्रियेत विषारी वायू तयार होतात, ज्यामुळे जनावराच्या जीवाला धोका निर्माण होतो. रुमेनमधील सामूचे असंतुलन आणि उपयुक्त जीवाणूंचा नाश यामुळे पचनसंस्थेची कार्यक्षमता कमी होते. याचा परिणाम जनावराच्या एकूण आरोग्यावर होतो, ज्यामुळे ते सुस्त आणि अशक्त होते. काही प्रकरणांमध्ये पोट फुगणे, श्वास घेण्यास त्रास होणे आणि रक्तस्त्राव यांसारख्या गंभीर समस्या उद्भवतात. अशा परिस्थितीत तातडीने पशुवैद्यकीय उपचार न झाल्यास जनावर दगावण्याची शक्यता वाढते, ज्यामुळे पशुपालकांना मोठे आर्थिक नुकसान होते.
प्रतिबंध आणि उपचार
आम्लविषार टाळण्यासाठी पशुपालकांनी काही प्रतिबंधात्मक उपाय करणे आवश्यक आहे. प्रथम, चाऱ्यामध्ये बदल हा हळूहळू आणि नियोजित पद्धतीने करावा, जेणेकरून जनावरांच्या पचनसंस्थेला जुळवून घेण्यासाठी वेळ मिळेल. ओल्या चाऱ्याचा वापर वाढवताना त्याचे प्रमाण संतुलित ठेवावे. निकृष्ट किंवा कुबट चारा टाळावा आणि पशुखाद्य योग्य प्रमाणात द्यावे. पशुपालकांनी जनावरांच्या आरोग्यावर नियमित लक्ष ठेवावे आणि अस्वस्थता, भूक न लागणे किंवा पोट फुगणे यांसारखी लक्षणे दिसल्यास तातडीने पशुवैद्यकाला बोलवावे. पशुवैद्यकीय उपचारांमध्ये अॅसिडिटी कमी करणारी औषधे आणि रुमेनमधील सामूचे संतुलन राखणारी औषधे देणे समाविष्ट आहे. याशिवाय, पशुपालकांनी पशुवैद्यकीय तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन घेऊन जनावरांचा आहार नियोजित करावा.
