महाराष्ट्रात मान्सून दाखल झाला असून, सलग चार दिवसांपासून जोरदार पाऊस कोसळत आहे. यंदा अवकाळी पावसाने आधीच शेतकऱ्यांचे आणि पशुपालकांचे नुकसान केले, आणि आता मान्सूनच्या आगमनाने पशुपालकांना जनावरांच्या आरोग्याची विशेष काळजी घ्यावी लागणार आहे. पावसाळ्यात ओलसर वातावरणामुळे जनावरांमध्ये जंतांचा प्रादुर्भाव वाढतो, ज्यामुळे त्यांची वाढ खुंटते, दूध उत्पादन घटते आणि रोगप्रतिकारशक्ती कमी होते. पशुवैद्यकीय तज्ज्ञांच्या मते, पावसाळ्यापूर्वी आणि हिवाळ्यानंतर जनावरांना जंतनाशक औषधे देणे अत्यंत गरजेचे आहे.
पावसाळ्यातील आव्हाने आणि जनावरांचे आरोग्य
पावसाळ्याचे ओलसर वातावरण आणि सततचा पाऊस यामुळे जनावरांच्या आरोग्यावर विपरीत परिणाम होतो. या काळात जनावरांच्या पोटात जंतांचा प्रादुर्भाव वाढतो, ज्यामुळे त्यांच्या शरीरातील पोषक तत्त्वांचा ऱ्हास होतो. याचा परिणाम जनावरांच्या वाढीवर, दूध उत्पादनावर आणि एकूणच आरोग्यावर होतो. पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांनी सांगितल्यानुसार, पावसाळ्यापूर्वी जंतनाशक औषधे देणे ही एक महत्त्वाची खबरदारी आहे.
जंतनाशक औषधांचे महत्त्व
जंतनाशक औषधे ही जनावरांच्या आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहेत. पावसाळ्यात ओलसर वातावरणामुळे जंतांचा प्रादुर्भाव वेगाने वाढतो, आणि यामुळे जनावरांच्या पचनसंस्थेवर परिणाम होतो. जंतांमुळे जनावरांची भूक मंदावते, त्यांची वाढ खुंटते आणि दुभत्या जनावरांमध्ये दूध उत्पादनात घट येते. पशुवैद्यकीय तज्ज्ञ सांगतात की, वर्षातून किमान दोन वेळा – पावसाळ्यापूर्वी आणि हिवाळ्यानंतर – जनावरांना जंतनाशक औषधे द्यावीत. यामुळे जनावरांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते आणि ते अनेक आजारांपासून सुरक्षित राहतात. जंतनाशक औषधे योग्य मात्रेत आणि पशुवैद्यकीय सल्ल्याने दिल्यास जनावरांचे आरोग्य सुधारते आणि पशुपालकांचे आर्थिक नुकसान टाळले जाते.
जनावरांमधील जंतांचे प्रकार आणि लक्षणे
जनावरांच्या पोटात गोलकृमी, पट्टकृमी आणि फुलकृमी असे जंत आढळतात. हे जंत जनावरांच्या पचनसंस्थेतून पोषक तत्त्वे शोषून घेतात, ज्यामुळे जनावरांची तब्येत खालावते. जंतांच्या प्रादुर्भावामुळे जनावरांच्या शेणाला तीव्र घाण वास येतो, त्यांच्या अंगावरील केसांची चमक कमी होते आणि त्वचेचा रंग फिका पडतो. याशिवाय, जनावरे सुस्त दिसतात, त्यांची भूक मंदावते आणि त्यांना वारंवार आजार होतात. ताप, सर्दी, जुलाब यासारखे आजार जंतांच्या प्रादुर्भावामुळे उद्भवतात. या लक्षणांकडे दुर्लक्ष केल्यास जनावरांची प्रकृती आणखी बिघडू शकते.
पशुवैद्यकीय सल्ल्याची गरज
जंतनाशक औषधे देताना पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांचा सल्ला घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. प्रत्येक जनावराची शारीरिक स्थिती आणि वय यानुसार औषधाची मात्रा आणि प्रकार बदलतो. सर्व जनावरांना एकसारखी औषधे लागू होत नाहीत, त्यामुळे जवळच्या पशुवैद्यकीय दवाखान्यातून तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा. पशुवैद्यकीय अधिकारी जनावरांची तपासणी करून त्यांना योग्य औषध आणि मात्रा सुचवतात. चुकीच्या औषधांचा किंवा जास्त मात्रेचा वापर केल्यास जनावरांच्या आरोग्यावर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे पशुपालकांनी स्वतःहून औषधे देण्याऐवजी तज्ज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
पावसाळ्यातील काळजी आणि व्यवस्थापन
पावसाळ्यात ओलसर वातावरणामुळे जनावरांना त्वचेचे आणि पायांचे विकार होण्याची शक्यता जास्त असते. यासाठी गोठ्याची स्वच्छता आणि कोरडी जागा याची विशेष काळजी घ्यावी लागते. ओलसर गोठ्यामुळे जनावरांना संसर्गजन्य रोगांचा धोका वाढतो. त्यामुळे गोठा स्वच्छ ठेवणे, जनावरांना कोरड्या जागेत ठेवणे आणि त्यांना नियमित तपासणी करून औषधोपचार करणे गरजेचे आहे. याशिवाय, पावसाळ्यात जनावरांना संतुलित आहार देणे आणि त्यांच्या पाण्याची स्वच्छता राखणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. पशुपालकांनी गोठ्याभोवती पाणी साचणार नाही याची काळजी घ्यावी, जेणेकरून जंतांचा प्रादुर्भाव आणि इतर रोग टाळता येतील.
लसीकरणाचे महत्त्व
लसीकरणामुळे जनावरांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते आणि लम्पी त्वचारोगासारखे संसर्गजन्य रोग रोखले जाऊ शकतात. पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांच्या सल्ल्याने लसीकरणाचा कार्यक्रम राबवला पाहिजे. लम्पी त्वचारोगाने गेल्या काही वर्षांत अनेक पशुपालकांचे मोठे नुकसान केले आहे, आणि त्याला आळा घालण्यासाठी लसीकरण हा प्रभावी उपाय आहे. याशिवाय, इतर रोगांपासून संरक्षणासाठी नियमित लसीकरण करणे आणि जनावरांची तपासणी करणे आवश्यक आहे. पावसाळ्यात रोगांचा धोका वाढत असल्याने लसीकरणाला विशेष महत्त्व आहे.
पशुपालकांसाठी उपाययोजना
पावसाळ्यात जनावरांची काळजी घेण्यासाठी पशुपालकांनी काही ठोस उपाययोजना करणे आवश्यक आहे. प्रथम, जंतनाशक औषधे पशुवैद्यकीय सल्ल्याने द्यावीत. दुसरे, गोठ्याची नियमित स्वच्छता आणि कोरडेपणा राखावा. तिसरे, जनावरांना संतुलित आहार आणि स्वच्छ पाणी द्यावे. चौथे, लसीकरण आणि नियमित तपासणी याकडे विशेष लक्ष द्यावे. याशिवाय, जनावरांमध्ये कोणतीही लक्षणे दिसल्यास तातडीने पशुवैद्यकीय अधिकाऱ्यांशी संपर्क साधावा. या उपाययोजनांमुळे जनावरांचे आरोग्य सुधारेल आणि पशुपालकांचे आर्थिक नुकसान टाळता येईल.
