आगामी खरीप हंगामापूर्वी रासायनिक खतांच्या किमतीत झालेल्या मोठ्या वाढीमुळे शेतकऱ्यांवर आर्थिक संकट कोसळले आहे. मे महिन्यापासूनच शेतकरी खरीप पिकांच्या पेरणीसाठी बियाणे आणि खतांची खरेदी करत असताना, रासायनिक खतांच्या दरात लक्षणीय वाढ झाली आहे. युरियाव्यतिरिक्त इतर सर्व रासायनिक खतांच्या गोणीच्या किमती दोन हजार रुपयांपेक्षा जास्त झाल्या आहेत, तर शेतमालाच्या किमती स्थिर किंवा कमी होत असल्याने शेतकऱ्यांचे आर्थिक गणित कोलमडले आहे. बदलत्या हवामानामुळे शेतीच्या उत्पादनावर परिणाम होत असताना, खत आणि बियाण्यांच्या वाढत्या किमतींमुळे शेतकऱ्यांना उत्पादन खर्च आणि उत्पन्नाचा ताळमेळ घालणे कठीण झाले आहे.
रासायनिक खतांच्या किमतीत वाढ
खरीप हंगामासाठी शेतकरी मे महिन्यापासूनच कृषी साहित्य आणि खतांची खरेदी करतात, कारण काही ठिकाणी पेरणीनंतर खतांचा तुटवडा निर्माण होण्याची शक्यता असते. यंदा मात्र, रासायनिक खतांच्या किमतीत भरमसाठ वाढ झाली आहे. युरियाचे दर स्थिर असले तरी डीएपी, पोटॅश आणि इतर संयुक्त खतांच्या गोणीच्या किमती दोन हजार रुपयांपेक्षा जास्त झाल्या आहेत. यामुळे शेतकऱ्यांच्या उत्पादन खर्चात मोठी वाढ झाली आहे. खत उत्पादन कंपन्यांनी मनमानी पद्धतीने दरवाढ केल्याचा आरोप शेतकऱ्यांनी केला आहे. याशिवाय, बियाणे, मजुरी आणि शेती यंत्रांच्या भाड्याच्या खर्चातही सातत्याने वाढ होत आहे, तर शेतमालाच्या बाजारभावात अपेक्षित वाढ होत नसल्याने शेतकऱ्यांचे आर्थिक बजेट बिघडले आहे.
शेतमालाच्या किमती
शेतकऱ्यांना सध्या अस्मानी आणि सुलतानी अशा दुहेरी संकटांचा सामना करावा लागत आहे. बदलत्या हवामानामुळे अवकाळी पाऊस, दुष्काळ किंवा अतिवृष्टी यांसारख्या समस्यांमुळे पिकांचे नुकसान होत आहे. यातच खत, बियाणे आणि शेती यंत्रांच्या किमतीत झालेली वाढ शेतकऱ्यांना असह्य झाली आहे. उदाहरणार्थ, मूग, सोयाबीन, तूर आणि कापूस यांसारख्या खरीप पिकांच्या बियाण्यांच्या किमतीत प्रति ५ किलो पिशवीमागे २५० ते ३०० रुपये वाढ झाली आहे. दुसरीकडे, शेतमालाचे बाजारभाव स्थिर किंवा कमी होत असल्याने शेतकऱ्यांना उत्पादन खर्च निघणेही कठीण झाले आहे.
जमिनीच्या सुपीकतेचे आव्हान
रासायनिक खतांच्या वाढत्या किमतींमुळे जमिनीची सुपीकता टिकवणे शेतकऱ्यांसाठी कठीण झाले आहे. पूर्वी शेतकऱ्यांच्या घरात गुरेढोरे असायची, आणि त्यांचे शेणखत शेतात वापरले जायचे, ज्यामुळे जमिनीचा सेंद्रिय कर्बाचा समतोल राखला जायचा. यामुळे जमिनीची सुपीकता टिकून राहायची आणि रासायनिक खतांचा वापर कमी व्हायचा. मात्र, यांत्रिक युगात ट्रॅक्टर आणि इतर यंत्रांचा वापर वाढल्याने बैलजोडीची संख्या कमी झाली आहे. परिणामी, शेतकऱ्यांकडे शेणखताची उपलब्धता मर्यादित झाली आहे, आणि त्यांना रासायनिक खतांवर अवलंबून राहावे लागत आहे. रासायनिक खतांच्या किमतीतील वाढ आणि शेतमालाच्या कमी किमतींमुळे शेतकऱ्यांवर दुहेरी आर्थिक दबाव वाढला आहे. शेतकऱ्यांनी सरकारकडून खतांवर अनुदान आणि शेतमालाला हमीभाव देण्याची मागणी केली आहे.
