पावसाळ्याच्या सुरुवातीपूर्वीच दुग्ध व्यवसायाला मोठा धक्का बसला आहे, कारण दुधाच्या खरेदी दरात ३ ते ४ रुपयांची घसरण झाली आहे, तर पशुखाद्य आणि इतर खर्चांचे दर जैसे थे राहिले आहेत. यामुळे शेतकरी आणि मध्यमवर्गीय दुग्ध व्यावसायिक आर्थिक अडचणीत सापडले आहेत. शेतीला पूरक व्यवसाय असलेल्या दुग्ध व्यवसायाला पाठबळ देण्यासाठी शासनाने कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआय) धोरणासाठी ५०० कोटींची तरतूद केली असली, तरी दुधाच्या दरातील कपातीमुळे हा व्यवसाय संकटात सापडला आहे. दूध भेसळीच्या वाढत्या साम्राज्याकडे प्रशासनाची डोळेझाक आणि अनुदानाच्या अभावामुळे शेतकरी संतप्त झाले असून, त्यांनी तात्काळ दिलासा देण्याची मागणी केली आहे.
दुधाच्या दरात घसरण
पावसाळ्याच्या तोंडावर दुधाच्या खरेदी दरात ३ ते ४ रुपयांची घसरण झाली आहे, ज्यामुळे दुग्ध व्यवसायावर विपरीत परिणाम झाला आहे. काही वर्षांपूर्वी, विशेषतः कोविड प्रकोपानंतर, दुधाला ३८ ते ४० रुपये प्रतिलिटर असा उच्चांकी भाव मिळाला होता, ज्यामुळे अनेक बेरोजगार तरुणांनी हा व्यवसाय स्वीकारला. परंतु, सध्याच्या दर कपातीमुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक गणित कोलमडले आहे. दुधाच्या दरात घसरण होऊनही पशुखाद्य, औषधोपचार, हिरवा चारा आणि कोरड्या चाऱ्याचे दर वाढलेले असल्याने व्यवसायिकांना मोठा आर्थिक फटका बसत आहे. यामुळे अनेक शेतकऱ्यांनी कर्ज काढून सुरू केलेला हा व्यवसाय तोट्यात गेला असून, काहींनी व्यवसाय बंद करण्याचा विचार सुरू केला आहे.
पशुखाद्य आणि खर्चांचे स्थिर दर
दुधाच्या दरात घसरण होत असताना पशुखाद्य, औषधोपचार आणि इतर खर्चांचे दर मात्र स्थिर किंवा वाढीव राहिले आहेत, ज्यामुळे दुग्ध व्यवसायिकांचे आर्थिक संकट अधिक गंभीर झाले आहे. हिरवा चारा, पौष्टिक आहार आणि कोरडा चारा यांचे दर गेल्या काही वर्षांत लक्षणीय वाढले आहेत. उदाहरणार्थ, पशुखाद्याच्या किंमतीत १० ते १५ टक्के वाढ झाली आहे, तर औषधोपचार आणि पशुवैद्यकीय सेवांचा खर्चही वाढला आहे. या खर्चाच्या तुलनेत दुधाच्या खरेदी दरात झालेली ३ ते ४ रुपयांची कपात शेतकऱ्यांना असह्य ठरत आहे. यामुळे व्यवसायाचा नफा कमी होऊन अनेक शेतकरी कर्जाच्या ओझ्याखाली दबले आहेत. शेतकऱ्यांनी पशुखाद्याच्या किंमती नियंत्रित करण्यासाठी आणि दुधाला योग्य भाव मिळवून देण्यासाठी शासकीय हस्तक्षेपाची मागणी केली आहे.
दूध भेसळीचे वाढते साम्राज्य
दुधाच्या दरातील घसरणीमुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान होत असताना, ग्रामीण भागात दूध भेसळीचे प्रमाणही वाढले आहे. जाणकारांच्या मते, दूध भेसळीमुळे बाजारात खऱ्या दुधाची मागणी आणि भाव कमी होत आहेत, ज्याचा थेट परिणाम प्रामाणिक दुग्ध उत्पादकांवर होत आहे. अन्न आणि प्रशासन विभागाने दूध भेसळीवर कडक कारवाई न केल्याने ही समस्या अधिक गंभीर बनली आहे. भेसळ केलेले दूध स्वस्त दरात बाजारात उपलब्ध होत असल्याने खऱ्या दुधाला योग्य भाव मिळत नाही. यामुळे शेतकऱ्यांनी भेसळ रोखण्यासाठी कठोर कायदेशीर कारवाई आणि नियमित तपासणीची मागणी केली आहे. जाणकारांचे मत आहे की, भेसळ थांबवल्यास दुधाचे खरेदी दर त्वरित वाढू शकतात, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना दिलासा मिळेल.
शासकीय धोरणे आणि शेतकऱ्यांचा संताप
शासनाने कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआय) धोरणासाठी ५०० कोटींची तरतूद करत शेतीला प्रोत्साहन देण्याचा प्रयत्न केला असला, तरी दुग्ध व्यवसायाकडे दुर्लक्ष होत असल्याचा आरोप शेतकऱ्यांनी केला आहे. दुधाच्या दरात कपात आणि पशुखाद्याच्या स्थिर किंमती यामुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक गणित बिघडले आहे. शेतकऱ्यांचा संतप्त सवाल आहे की, शासन दुग्ध व्यवसायाला उभारी देण्यासाठी कोणते ठोस पावले उचलणार आहे? यापूर्वी शासनाने दुग्ध उत्पादकांना अनुदान देऊन दिलासा दिला होता, आणि सध्याच्या परिस्थितीतही तात्काळ अनुदान जाहीर करण्याची मागणी जोर धरत आहे.
