जुन्नर आणि आंबेगाव तालुक्यांतील टोमॅटो उत्पादक शेतकरी यंदा अभूतपूर्व संकटाला सामोरे जात आहेत. उन्हाळी हंगामात अतिउष्ण हवामान, ढगाळ वातावरण आणि नुकत्याच झालेल्या मुसळधार पावसामुळे टोमॅटो पिकावर टोमॅटो स्पॉटेड विल्ट व्हायरससह विविध बुरशीजन्य आणि जिवाणूजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव झाला आहे. यामुळे टोमॅटोच्या उत्पादनात ७० ते ८० टक्क्यांपर्यंत घट झाली असून, बागाही मोठ्या प्रमाणात करपल्या आहेत.
मागील पाच महिन्यांपासून टोमॅटोला बाजारात कमी भाव मिळत असल्याने शेतकरी आधीच आर्थिक अडचणीत होते, आणि आता रोग आणि किडींच्या प्रादुर्भावाने त्यांचे कोट्यवधी रुपयांचे नुकसान होण्याची शक्यता आहे. कृषी विज्ञान केंद्राचे अध्यक्ष अनिल मेहरे यांनी शेतकऱ्यांना रोगप्रतिकारक जातींची निवड आणि योग्य उपाययोजनांचा अवलंब करण्याचा सल्ला दिला आहे.
अवकाळी पावसाचा फटका
टोमॅटो हे अत्यंत संवेदनशील पीक असून, त्याला २० अंश सेल्सिअस तापमान अनुकूल आहे. मात्र, मागील १५ दिवसांपासून ढगाळ वातावरण आणि ढगफुटीसदृश पावसामुळे टोमॅटोवर टोमॅटो स्पॉटेड विल्ट व्हायरस, ग्राउंड बड नेक्रोसिस व्हायरस आणि टोमॅटो मोजाक व्हायरस यांसह करपा आणि मर रोगांचा प्रादुर्भाव वाढला आहे. या रोगांमुळे फळांवर पिवळे, तांबूस किंवा काळे चट्टे दिसतात, फळे विकृत होतात आणि एकसमान पिकत नाहीत. पानांवर गडद ठिपके, सुरकुत्या आणि वेडीवाकडी वाढ दिसून येते, तर रोपांच्या अवस्थेत प्रादुर्भाव झाल्यास फळे लागत नाहीत. यामुळे टोमॅटोचा तोडणी हंगाम (एप्रिल ते ऑगस्ट) धोक्यात आला आहे. काही शेतकऱ्यांनी उष्णतेपासून संरक्षणासाठी पांढऱ्या कापडाचे आच्छादन वापरले, परंतु एकरी दीड ते दोन लाख रुपये खर्च करूनही रोगमुक्त उत्पादन मिळवण्यात त्यांना अपयश आले.
स्पॉटेड विल्ट व्हायरसचा प्रादुर्भाव
टोमॅटोवरील रोगांचा प्रादुर्भाव आणि त्याचे परिणाम गंभीर आहेत. टोमॅटो स्पॉटेड विल्ट व्हायरस आणि इतर विषाणूजन्य रोगांमुळे फळांवर गोलाकार किंवा अनियमित रिंग स्पॉट्स दिसतात, आणि फळांचा पृष्ठभाग खडबडीत होतो. प्रभावित झाडांची वाढ खुंटते, आणि रोप अवस्थेत प्रादुर्भाव झाल्यास उत्पादन पूर्णपणे थांबते. याशिवाय, करपा आणि मर रोगांमुळे पाने आणि फळे खराब होतात, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे मोठे आर्थिक नुकसान होते. मागील काही महिन्यांपासून टोमॅटोला बाजारात कमी भाव मिळत असल्याने शेतकऱ्यांची आर्थिक स्थिती आधीच खालावली होती. आता रोग आणि किडींच्या प्रादुर्भावामुळे उत्पादनात ८० टक्क्यांपर्यंत घट झाल्याने शेतकऱ्यांवर दुहेरी संकट कोसळले आहे. ढगाळ वातावरण आणि मुसळधार पावसाने रोगांचा प्रसार वाढवला असून, शेतकऱ्यांना यावर नियंत्रण मिळवणे कठीण बनले आहे.
तातडीने उपाययोजना करण्याचे आवाहन
रोग आणि किडींच्या प्रादुर्भावावर नियंत्रण मिळवण्यासाठी शेतकऱ्यांनी तातडीने उपाययोजना करणे आवश्यक आहे. कृषी विज्ञान केंद्राचे अध्यक्ष अनिल मेहरे यांनी शेतकऱ्यांना विषाणूजन्य रोगप्रतिकारक टोमॅटो जातींची निवड करण्याचा सल्ला दिला आहे. बियाण्यांची १० टक्के ट्रायसोडियम फॉस्फेटच्या द्रावणात बीजप्रक्रिया करावी, ज्यामुळे विषाणूंचा प्रादुर्भाव कमी होतो. रोपवाटिकेत रसशोषक किडी (मावा, फुलकिडे, पांढरी माशी) यांचा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी काळजी घ्यावी, आणि २० ते २८ दिवसांदरम्यान वयाच्या रोपांचीच लागवड करावी.
प्रादुर्भाव झालेली झाडे त्वरित काढून टाकावीत, आणि लागवडीनंतर आठवड्यातून एकदा किटकनाशक आणि बुरशीनाशकांची फवारणी करावी. निळे आणि पिवळे चिकट सापळे लावल्यास रस शोषणाऱ्या किडींवर नियंत्रण मिळते. तसेच, पिकांची फेरपालट करणे आवश्यक आहे, ज्यामुळे रोगांचा प्रसार कमी होतो.
