Top 10 Mango Varieties in Maharashtra : महाराष्ट्रात आंब्याची लागवड प्रामुख्याने कोकण, पश्चिम महाराष्ट्र आणि विदर्भातील काही भागात केली जाते. कोकणातील हवामान आणि माती आंब्याच्या लागवडीसाठी योग्य आहे, ज्यामुळे येथील आंबे जगभरात प्रसिद्ध आहेत. येथील शेतकरी पारंपरिक आणि संकरित जातींची लागवड करतात, ज्यामुळे उत्पादन आणि गुणवत्ता दोन्ही वाढते. आंब्याच्या लागवडीतून शेतकऱ्यांना मोठ्या प्रमाणात उत्पन्न मिळते, आणि त्याला व्यावसायिक दृष्टिकोनातून पाहिले जाते.
भारताला “आम्रभूमी” म्हणून ओळखले जाते, आणि यात महाराष्ट्राचे योगदान अतिशय महत्त्वाचे आहे. महाराष्ट्र, विशेषत: कोकण पट्टा, हे आंब्याच्या उत्पादनासाठी आणि निर्यातीसाठी देशातील अग्रगण्य राज्य आहे. येथील आंब्याच्या जाती त्यांच्या अनोख्या चवी, सुगंध आणि रंगामुळे जगभरात प्रसिद्ध आहेत. भारतात आंब्याच्या सुमारे १३०० जातींची नोंद आहे, परंतु महाराष्ट्रात यापैकी काही निवडक जातींची लागवड मोठ्या प्रमाणात केली जाते. यापैकी टॉप १० लोकप्रिय जातींची माहिती या लेखात आपण पाहणार आहोत.
१. हापूस (अल्फोन्सो)
हापूस, ज्याला अल्फोन्सो असेही म्हणतात, हा आंब्याचा निर्विवाद “राजा” आहे. कोकणातील रत्नागिरी, देवगड आणि रायगड या भागात याची लागवड प्रामुख्याने होते. हापूसच्या आंब्याला भौगोलिक संकेत (GI) दर्जा मिळाला आहे, जो त्याच्या उत्कृष्ट गुणवत्तेचा दाखला आहे. याच्या फळाची साल भगव्या रंगाची, चमकदार आणि गुळगुळीत असते. पिकल्यावर याचा रंग तांबूस-पिवळा होतो, आणि चव गोड-आंबट असते, जी तोंडात रेंगाळते. हापूसचा सुगंध इतका मोहक आहे की तो दूरवरूनही ओळखता येतो. हा आंबा निर्यातीसाठी सर्वात लोकप्रिय आहे आणि त्याची किंमतही इतर जातींपेक्षा जास्त असते. याचे वजन साधारण १५० ते ३०० ग्रॅम असते.
२. पायरी
पायरी ही महाराष्ट्रातील आणखी एक लोकप्रिय आंब्याची जात आहे, जी कोकणात मोठ्या प्रमाणात पिकवली जाते. हा आंबा आकाराने मध्यम, रंगाने हिरवट-पिवळा आणि चवीला गोड असतो. पायरीच्या आंब्याची खासियत म्हणजे त्याची साल पातळ असते आणि गर रसाळ असतो. हा आंबा लवकर पिकतो, त्यामुळे हंगामाच्या सुरुवातीला बाजारात येतो. पायरीचा उपयोग थेट खाण्यासाठी तसेच रस, लोणचे आणि चटणी बनवण्यासाठी केला जातो. याची लागवड कोकणासह कर्नाटकातही केली जाते.
३. केसर
केसर ही आंब्याची जात मूळ गुजरातची असली तरी महाराष्ट्राच्या कोरडवाहू भागात, विशेषत: पश्चिम महाराष्ट्रात, ती अतिशय लोकप्रिय आहे. याच्या फळाचा रंग केशरी-पिवळा असतो, आणि चव गोड आणि रसाळ असते. केसर आंबा त्याच्या टिकाऊपणामुळे आणि लांब पल्ल्याच्या वाहतुकीसाठी योग्य असल्यामुळे व्यापारीदृष्ट्या महत्त्वाचा आहे. याची लागवड नाशिक, जळगाव आणि धुळे यांसारख्या जिल्ह्यांत मोठ्या प्रमाणात होते. केसरचा उपयोग आंब्याचा रस, जॅम आणि मिठाई बनवण्यासाठीही केला जातो.
४. रत्ना
रत्ना ही हापूस आणि नीलम या दोन उत्कृष्ट जातींच्या संकरातून कोकण कृषी विद्यापीठाने विकसित केलेली संकरित जात आहे. हा आंबा आकाराने मोठा, रंगाने हिरवट-पिवळा आणि चवीला गोड असतो. रत्नाचा गर रेशारहित आणि रसाळ असतो, ज्यामुळे तो खाण्यासाठी आणि प्रक्रिया उद्योगासाठी आदर्श आहे. याची लागवड कोकण आणि पश्चिम महाराष्ट्रात वाढत आहे. रत्ना आंबा त्याच्या उच्च उत्पादनक्षमतेमुळे शेतकऱ्यांमध्ये लोकप्रिय आहे.
५. मल्लिका
मल्लिका ही दशेरी आणि नीलम यांच्या संकरातून विकसित केलेली आणखी एक संकरित जात आहे. हा आंबा आकाराने मोठा, आयताकृती आणि चवीला अतिशय गोड असतो. याची साल पिवळी-हिरवी असते, आणि पिकल्यावर ती चमकदार होते. मल्लिकेचा गर रेशारहित आणि रसाळ असतो, ज्यामुळे तो थेट खाण्यासाठी आणि रस बनवण्यासाठी वापरला जातो. याची लागवड महाराष्ट्रात, विशेषत: कोकण आणि नाशिक परिसरात, केली जाते. मल्लिका त्याच्या उच्च उत्पादन आणि बाजारपेठेतील मागणीमुळे शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर आहे.
६. नीलम
नीलम ही आंब्याची एक पारंपरिक जात आहे, जी महाराष्ट्रासह दक्षिण भारतातही लोकप्रिय आहे. याचा आकार मध्यम, रंग हिरवट-पिवळा आणि चव गोड-आंबट असते. नीलम आंबा हंगामाच्या शेवटी पिकतो, त्यामुळे तो बाजारात उशिरा येतो. याची साल पातळ आणि गर रसाळ असतो, ज्यामुळे तो लोणचे आणि रस बनवण्यासाठी आदर्श आहे. नीलमची लागवड कोकण, औरंगाबाद आणि परभणी यांसारख्या भागात केली जाते.
७. आम्रपाली
आम्रपाली ही दशेरी आणि नीलम यांच्या संकरातून विकसित केलेली एक संकरित जात आहे. हा आंबा आकाराने लहान, रंगाने पिवळा आणि चवीला गोड असतो. आम्रपालीची खासियत म्हणजे त्याची उच्च घनतेची लागवड करता येते, ज्यामुळे हेक्टरी जास्त उत्पादन मिळते. याची लागवड कोकण आणि पश्चिम महाराष्ट्रात वाढत आहे. आम्रपालीचा उपयोग थेट खाण्यासाठी तसेच प्रक्रिया उद्योगात केला जातो.
८. सिंधू
सिंधू ही कोकण कृषी विद्यापीठाने विकसित केलेली बिनकोयी आंब्याची जात आहे. याचा आकार लहान, रंग पिवळा आणि चव गोड असते. बिनकोयी असल्यामुळे हा आंबा खाण्यासाठी अतिशय सोयीचा आहे. सिंधूची लागवड कोकणात आणि इतर काही भागात केली जाते. याचे उत्पादन मर्यादित असले तरी त्याची बाजारपेठेतील मागणी वाढत आहे.
९. तोतापुरी
तोतापुरी, ज्याला “बंगलोरा” असेही म्हणतात, ही आंब्याची एक व्यावसायिक जात आहे. याचा आकार लांबट, रंग हिरवट-पिवळा आणि चव गोड-आंबट असते. तोतापुरीचा उपयोग प्रामुख्याने लोणचे, चटणी आणि रस बनवण्यासाठी केला जातो. याची लागवड कोकणासह औरंगाबाद आणि जळगाव यांसारख्या भागात होते. तोतापुरी त्याच्या टिकाऊपणामुळे आणि कमी किंमतीमुळे बाजारात लोकप्रिय आहे.
१०. कोकण रुची
कोकण रुची ही आंब्याची एक स्थानिक जात आहे, जी विशेषत: लोणच्यासाठी प्रसिद्ध आहे. याचा आकार मध्यम, रंग हिरवट आणि चव आंबट-गोड असते. कोकण रुचीचा गर रसाळ असतो, आणि त्याची साल पातळ असते. याची लागवड कोकणात मोठ्या प्रमाणात केली जाते. हा आंबा स्थानिक बाजारपेठेत आणि लोणचे उद्योगात लोकप्रिय आहे.
