Tractor Licence:- भारत कृषिप्रधान देश असल्यामुळे, ट्रॅक्टर हे शेतीसाठी अत्यावश्यक वाहन आहे. शेतकरी तसेच कंत्राटी काम करणारे अनेकजण शेतीकामासाठी ट्रॅक्टरचा वापर करतात. मात्र, ट्रॅक्टर चालवताना वाहतूक नियम आणि कायद्यानुसार लायसन्सची आवश्यकता असते का, हा अनेकांचा सामान्य प्रश्न असतो. बऱ्याच जणांना वाटते की ट्रॅक्टर केवळ शेतात वापरण्यात येते, त्यामुळे त्यासाठी लायसन्सची गरज नाही. परंतु, ट्रॅक्टर जर सार्वजनिक रस्त्यावर चालवले जात असेल, तर मोटार वाहन कायद्यानुसार योग्य लायसन्स असणे आवश्यक आहे.
मोटर वाहन कायदा 1988 काय सांगतो?
भारत सरकारच्या मोटार वाहन कायदा, 1988 (Motor Vehicles Act – MVA) अंतर्गत वाहनांची विविध श्रेणीत विभागणी केली गेली आहे. कलम 10 नुसार, एखाद्या वाहनासाठी दिलेल्या लायसन्सवर त्या वाहनाची श्रेणी स्पष्टपणे नमूद असली पाहिजे. याच कलमानुसार, LMV (Light Motor Vehicle – हलकी मोटार वाहने) हे एक लायसन्स प्रकार असून, ज्याचा वापर 7500 किलोपर्यंतच्या वाहनांसाठी करता येतो.
कर्नाटक उच्च न्यायालयाने काय दिला निर्णय?
ट्रॅक्टर चालवण्याच्या लायसन्ससंदर्भात एक महत्त्वाचा निर्णय नुकताच कर्नाटक उच्च न्यायालयाने दिला आहे. एका अपघाताशी संबंधित विमा दाव्यात हा प्रश्न समोर आला होता. या प्रकरणात ट्रॅक्टर चालकाकडे फक्त LMV लायसन्स होते आणि ट्रॅक्टरच्या अपघातामुळे नुकसान भरपाई मागण्यात आली होती. विमा कंपनीने तक्रार दाखल करत दावा फेटाळण्याचा प्रयत्न केला, कारण चालकाकडे “विशेष” ट्रॅक्टर लायसन्स नव्हता. मात्र न्यायालयाने स्पष्ट भूमिका घेत, जर ट्रॅक्टरचे एकूण वजन 7500 किलोपेक्षा कमी असेल, तर LMV लायसन्स धारकास ट्रॅक्टर चालवण्याची पूर्णतः कायदेशीर परवानगी आहे, असे स्पष्ट केले.
या निर्णयावरून एक गोष्ट स्पष्ट होते – जर ट्रॅक्टरचे वजन 7500 किलोपेक्षा जास्त नसेल, तर LMV लायसन्स असलेल्या व्यक्तीला ते चालवण्याची कायदेशीर मुभा आहे. मोटार वाहन कायद्यातील कलम 2(21) नुसार देखील, LMV मध्ये अशा वाहनांचा समावेश होतो, ज्यांचे एकूण वजन 7500 किलो किंवा त्यापेक्षा कमी आहे. त्यामुळे बरेचशे शेतीत वापरण्यात येणारे ट्रॅक्टर या श्रेणीत मोडतात.
परंतु, जर एखादे ट्रॅक्टर हे माल वाहतुकीसाठी वापरले जात असेल किंवा त्याचे एकूण वजन 7500 किलोपेक्षा जास्त असेल, तर त्या वाहनासाठी TRV (Transport Vehicle) लायसन्स आवश्यक आहे. हे लायसन्स मिळवण्यासाठी उमेदवाराने वेगळी परवानगी प्रक्रिया पार पाडावी लागते.
LMV लायसन्सचे फायदे काय?
LMV लायसन्सचे फायदे हे केवळ ट्रॅक्टर चालवण्यासाठी मर्यादित नाहीत. हे लायसन्स 18 वर्षांवरील नागरिकांना दिले जाते आणि चारचाकी वाहने जसे की कार, जीप, तसेच हलक्या प्रकारच्या कमर्शियल वाहनांसाठीही उपयोगी आहे. लायसन्स मिळवण्यासाठी उमेदवाराने वैद्यकीय चाचणी, वाहतूक नियमांवरील मूलभूत परीक्षा आणि वाहन चालवण्याची कसोटी उत्तीर्ण केलेली असते.
एकंदरीत पाहता जर एखादा व्यक्ती 18 वर्षांवरील आहे आणि त्याच्याकडे वैध LMV लायसन्स आहे, तर तो 7500 किलोपेक्षा कमी वजनाचा ट्रॅक्टर कायदेशीरपणे चालवू शकतो. ट्रॅक्टरचा वापर फक्त शेतीपुरता मर्यादित न राहता, अनेक वेळा तो रस्त्यावरून देखील नेण्यात येतो, म्हणून लायसन्स असणे आवश्यक ठरते. न्यायालयाच्या निर्णयामुळे अनेक ट्रॅक्टर धारकांना आणि शेतकऱ्यांना याबाबतीत स्पष्टता मिळाली आहे.
