सोलापूर- यंदा शिक्षकांना उत्तरपत्रिका तपासण्यासाठी आणि निकाल तयार करण्यासाठी पुरेसा वेळ मिळाला नाही. त्यामुळे सोलापूर जिल्हा परिषदेच्या शाळांमध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (AI) वापर करून उत्तरपत्रिका तपासण्याचा एक नाविन्यपूर्ण प्रयोग करण्यात आला. ग्लोबल टीचर पुरस्कार विजेते शिक्षक रणजितसिंह डिसले यांच्या मार्गदर्शनाखाली झालेल्या या प्रयोगाचे निकाल अत्यंत उत्साहवर्धक आहेत. या यशामुळे भविष्यात AI चा वापर शालेय शिक्षणात अधिक सक्षमपणे करता येईल, असा विश्वास डिसले यांनी व्यक्त केला.
AI ने तपासल्या 225 विद्यार्थ्यांच्या उत्तरपत्रिका
सोलापूर जिल्ह्यातील 12 जिल्हा परिषद शाळांमधील 225 विद्यार्थ्यांच्या वार्षिक परीक्षेच्या उत्तरपत्रिका AI च्या मदतीने तपासण्याचा हा संशोधन प्रकल्प नुकताच यशस्वीपणे पूर्ण झाला. या प्रयोगात विद्यार्थ्यांच्या उत्तरपत्रिका शिक्षकांनी आणि AI मॉडेलने स्वतंत्रपणे तपासल्या. AI ने तपासलेल्या उत्तरपत्रिकांपैकी 12 टक्के विद्यार्थ्यांच्या गुणांमध्ये बदल झाल्याचे दिसून आले. विशेष म्हणजे, हे बदल शिक्षकांनी केलेल्या तपासणीच्या तुलनेत अधिक अचूक असल्याचे आढळले. या प्रयोगातून AI ची कार्यक्षमता आणि अचूकता यांचा प्रत्यय आला.
‘हॅक द क्लासरूम’ मॉडेलची निर्मिती
रणजितसिंह डिसले यांनी ‘Google Gemini’ च्या सहाय्याने ‘हॅक द क्लासरूम’ नावाचे AI मॉडेल विकसित केले आहे. हे मॉडेल विशेषतः मराठी भाषेतील प्रश्नपत्रिका तयार करण्यासाठी आणि त्यांची तपासणी करण्यासाठी डिझाइन करण्यात आले आहे. हार्वर्ड विद्यापीठातील इनोव्हेशन लॅबने या प्रकल्पासाठी महत्त्वपूर्ण सहकार्य केले. 25 ते 30 एप्रिल या कालावधीत या AI मॉडेलची प्राथमिक चाचणी घेण्यात आली. या चाचणीने मॉडेलच्या क्षमतेवर प्रकाश टाकला आणि त्यात सुधारणा करण्यासाठी दिशा मिळाली.
AI ची गती आणि अचूकता
प्रयोगादरम्यान, 20 गुणांच्या उत्तरपत्रिका तपासण्यासाठी शिक्षकांना सरासरी 1 मिनिट 42 सेकंद लागले, तर 50 गुणांच्या उत्तरपत्रिकेसाठी 5 मिनिटे 27 सेकंद लागले. याउलट, AI मॉडेलने हेच काम अवघ्या 32 सेकंदांत पूर्ण केले. यामुळे उत्तरपत्रिका तपासणीचा वेळ लक्षणीयरीत्या कमी झाला. AI ने तपासलेल्या उत्तरपत्रिकांची अचूकता 95 टक्के इतकी नोंदवली गेली. मात्र, 5 टक्के विद्यार्थ्यांचे हस्ताक्षर ओळखण्यात AI ला अडचण आली. तसेच, 2 टक्के प्रश्न चुकीचे असल्याचे AI ने तपासणी दरम्यान लक्षात आणून दिले, ज्यामुळे प्रश्नपत्रिकांच्या गुणवत्तेवरही प्रकाश पडला.
विद्यार्थ्यांसाठी लर्निंग प्लॅन
AI मॉडेलने केवळ उत्तरपत्रिका तपासण्यापुरते मर्यादित न राहता, विद्यार्थ्यांच्या गुणांच्या आधारे त्यांच्या कौशल्यवृद्धीसाठी सहा आठवड्यांचा वैयक्तिक लर्निंग प्लॅनही तयार केला. हा प्लॅन 1 मे ते 10 जून या कालावधीत अंमलात आणला जाणार आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या कमकुवत विषयांवर लक्ष केंद्रित करून प्रगती करता येईल. हा प्रयोग शिक्षण क्षेत्रात AI च्या उपयोगाची नवी दिशा दाखवणारा ठरला आहे.
