Maratha Marriage Rules : मराठा समाजात लग्न समारंभ हा आनंदाचा आणि एकत्र येण्याचा प्रसंग असला तरी, गेल्या काही वर्षांत यात होणारा प्रचंड खर्च, हुंडा प्रथा आणि अनावश्यक रीतिरिवाजांमुळे अनेक कुटुंबे अडचणीत आली आहेत. अहिल्यानगर येथे मराठा समाजाच्या बैठकीत या समस्येवर चर्चा करून खर्चाला आळा घालण्यासाठी आणि समाजात सकारात्मक बदल घडवण्यासाठी आचारसंहिता ठरवण्याचा महत्त्वपूर्ण निर्णय घेण्यात आला. वैष्णवी हगवणे या तरुणीच्या मृत्यूमुळे समाजात निर्माण झालेल्या संतापाच्या पार्श्वभूमीवर ही बैठक आयोजित करण्यात आली.
लग्नातील खर्च
मराठा समाजात लग्न समारंभात प्री-वेडिंग शूट, डीजे, मोठ्या जेवणावळी, मानपान आणि सोन्याच्या दागिन्यांचे भेटवस्तू देणे यांसारख्या प्रथा वाढल्या आहेत. या सर्वांवर लाखो रुपये खर्च होतात, ज्यामुळे अनेक कुटुंबे कर्जबाजारी होतात. याशिवाय, हुंडा प्रथेमुळे मुलींवर अत्याचार होतात आणि काही वेळा संसार मोडण्याची वेळ येते. अहिल्यानगर येथे हभप ब्रदीनाथ महाराज तनपुरे यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या बैठकीत या अनिष्ट प्रथांवर नियंत्रण आणण्याची गरज अधोरेखित झाली. तीन-चार दिवस चालणारे लग्नसोहळे, ध्वनी प्रदूषण करणारे डीजे आणि श्रीमंतीचे प्रदर्शन यामुळे समाजावर नकारात्मक परिणाम होत असल्याचे मत व्यक्त करण्यात आले.
आरतीमुळे शिवरायांना देव बनवण्याचा प्रयत्न
मराठा समाजात लग्न समारंभात वर-वधूंच्या हस्ते छत्रपती शिवाजी महाराजांची आरती करण्याची प्रथा आहे. मात्र, यावर बैठकीत आक्षेप नोंदवण्यात आला. असे मानले जाते की, आरतीमुळे शिवरायांना देव बनवण्याचा प्रयत्न होतो, जे त्यांच्या कार्याला आणि आदर्शांना धक्का लावणारे आहे. त्याऐवजी त्यांनी दिलेले मूल्ये आणि आदर्श जीवनात अंगीकारणे गरजेचे आहे. आरतीतील शब्दांचा अर्थ अनेकांना समजत नाही, असेही निरीक्षण बैठकीत मांडण्यात आले. या मुद्द्यावरून समाजात जनजागृती करण्याची आवश्यकता अधोरेखित झाली.
आचारसंहितेची अंमलबजावणी
या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी मराठा समाजाने ११ जणांची समिती गठीत करण्याचा निर्णय घेतला. ही समिती आचारसंहितेची अंमलबजावणी आणि जनजागृतीसाठी कार्य करेल. प्रत्येक लग्न समारंभात ही आचारसंहिता वाचली जावी, असे आवाहनही बैठकीत करण्यात आले. या समितीच्या माध्यमातून समाजातील प्रत्येक स्तरापर्यंत पोहोचून अनावश्यक खर्च आणि प्रथांवर नियंत्रण आणण्याचा प्रयत्न केला जाईल. तालुका स्तरावर गाठीभेटी घेऊन लोकांना सामुदायिक विवाह आणि साध्या पद्धतीने लग्न करण्यास प्रोत्साहन देण्याचेही ठरले.
सामुदायिक विवाहांचे महत्त्व
मराठा समाजाने खर्चाला आळा घालण्यासाठी सामुदायिक विवाह सोहळ्यांना प्राधान्य द्यावे, असे ठरले. तालुका स्तरावर असे सोहळे आयोजित करण्यासाठी तालुका मंडळे स्थापन केली जाणार आहेत. या मंडळांचे उद्दिष्ट समाजातील लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे आणि साध्या पद्धतीने, परवडणाऱ्या खर्चात लग्न समारंभ पार पाडण्यास प्रोत्साहन देणे आहे. सामुदायिक विवाहांमुळे अनेक कुटुंबांचा आर्थिक बोजा कमी होईल आणि समाजात समानतेचा संदेशही पोहोचेल.
लग्नसोहळा १०० ते २०० लोकांच्या उपस्थितीत
मराठा समाजाने ठरवलेली आचारसंहिता लग्न समारंभ साधा आणि परवडणारा ठेवण्यावर भर देते. लग्नसोहळा १०० ते २०० लोकांच्या उपस्थितीत करावा. डीजे ऐवजी पारंपरिक वाद्ये आणि लोककलावंतांचा वापर करावा. प्री-वेडिंग शूट बंद करावे, आणि केले तरी ते समारंभात दाखवू नये. लग्न वेळेवर लावावे आणि भाषणबाजी टाळावी. कर्ज काढून समारंभ करू नये. दारू पिऊन नाचण्यावर बंदी घालावी. वधू-वर पित्यांनीच फेटे बांधावे. सोन्याचे दागिने किंवा वाहनाच्या चाव्या भेट देण्याचे प्रकार टाळावे. हुंडा देणे-घेणे पूर्णपणे बंद करावे. मुलीच्या नावे बँकेत ठेव ठेवण्याचा पर्याय स्वीकारता येईल. ही आचारसंहिता समाजात सकारात्मक बदल घडवेल, असा विश्वास आहे.
आरतीमुळे शिवरायांचे कार्य झाकोळले जाऊ नये
या महत्त्वपूर्ण बैठकीला माजी कुलगुरू डॉ. सर्जेराव निमसे, मराठा क्रांती मोर्चाचे अध्यक्ष चंद्रकांत गाडे, अखिल भारतीय मराठा महासंघाचे सरचिटणीस संभाजी दहातोंडे, जिल्हा मराठा विद्या प्रसारक मंडळाचे अध्यक्ष चंद्रकांत दरे, मराठा महासंघाचे जिल्हाध्यक्ष सुरेश इथापे, उद्योजक एन. बी. धुमाळ, जिजाऊ ब्रिगेडच्या राज्य कार्याध्यक्ष राजश्री शितोळे आणि सीए राजेंद्र काळे, अॅड. अनुराधा येवले यांच्यासह अनेक जाणकार उपस्थित होते. या बैठकीत लग्नातील अनावश्यक खर्च, हुंडा प्रथा आणि छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या आरतीबाबतही चर्चा झाली. सीए राजेंद्र काळे यांनी आरतीमुळे शिवरायांचे कार्य झाकोळले जाऊ नये, त्यांचे आदर्श जपले जावेत, असे मत मांडले.
