रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या (आरबीआय) नव्या निर्देशांमुळे बँक ग्राहकांना आता एटीएममधून पैसे काढणे अधिक खर्चिक ठरणार आहे. १ मे २०२५ पासून लागू झालेल्या या नियमांनुसार, बँका विनामूल्य व्यवहारांच्या मर्यादेनंतर प्रत्येक रोख व्यवहारासाठी २३ रुपये शुल्क आकारू शकतात. यापूर्वी हे शुल्क २१ रुपये होते.
या शुल्कवाढीमुळे सामान्य ग्राहकांवर आर्थिक भार वाढणार आहे, विशेषतः जे वारंवार एटीएमचा वापर करतात. रिझर्व्ह बँकेने एटीएम इंटरचेंज शुल्क संरचनेवरही नवीन सूचना जारी केल्या असून, यामुळे बँकांना त्यांच्या सेवांचा खर्च भागवण्यास मदत होईल, असे सांगितले आहे. ही शुल्कवाढ सर्व व्यावसायिक बँका, सहकारी बँका, क्षेत्रीय ग्रामीण बँका आणि एटीएम नेटवर्क ऑपरेटरांना लागू आहे.
१ मे २०२५ पासून अंमलबजावणी सुरू
रिझर्व्ह बँकेने २८ मार्च २०२५ रोजी जारी केलेल्या परिपत्रकात एटीएम शुल्कासंदर्भातील नवे नियम जाहीर केले होते, ज्याची अंमलबजावणी १ मे २०२५ पासून सुरू झाली आहे. नव्या नियमांनुसार, बँकेच्या विनामूल्य व्यवहारांच्या मर्यादेनंतर प्रत्येक रोख व्यवहारासाठी ग्राहकांकडून जास्तीत जास्त २३ रुपये शुल्क आकारले जाऊ शकते. यापूर्वी हे शुल्क २१ रुपये होते, म्हणजेच प्रत्येक व्यवहारासाठी २ रुपयांची वाढ झाली आहे.
याशिवाय, बिगर-आर्थिक व्यवहारांसाठी (उदा., शिल्लक तपासणी) शुल्क ६ रुपयांवर कायम आहे. रिझर्व्ह बँकेने बँकांना ग्राहकांना विनामूल्य व्यवहारांची मर्यादा आणि त्यानंतरच्या शुल्काबाबत स्पष्ट माहिती देण्याचे निर्देश दिले आहेत. या शुल्कवाढीमुळे बँकांना एटीएम देखभाल आणि ऑपरेशनचा वाढता खर्च भागवण्यास मदत होईल, असे आरबीआयचे म्हणणे आहे.
विनामूल्य व्यवहारांची मर्यादा
रिझर्व्ह बँकेच्या नियमांनुसार, ग्राहकांना त्यांच्या स्वतःच्या बँकेच्या एटीएममधून दरमहा पाच विनामूल्य व्यवहार (आर्थिक आणि बिगर-आर्थिक) करण्याची मुभा आहे. याशिवाय, दुसऱ्या बँकेच्या एटीएममधूनही मर्यादित विनामूल्य व्यवहार करता येतात. महानगरांमध्ये ग्राहकांना तीन विनामूल्य व्यवहार, तर इतर ठिकाणी पाच विनामूल्य व्यवहारांची सुविधा आहे. या मर्यादेनंतर बँका प्रत्येक व्यवहारासाठी शुल्क आकारतात. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या ग्राहकाने महानगरात दुसऱ्या बँकेच्या एटीएममधून तीनपेक्षा जास्त व्यवहार केले, तर त्याला प्रत्येक व्यवहारासाठी २३ रुपये शुल्क द्यावे लागेल. ही मर्यादा ग्राहकांना त्यांच्या बँकेच्या एटीएमचा वापर करण्यास प्रोत्साहित करते.
एटीएम इंटरचेंज शुल्क
एटीएम इंटरचेंज शुल्क हा एक बँक दुसऱ्या बँकेच्या एटीएममधून आपल्या ग्राहकांना सेवा पुरवण्यासाठी आकारत असलेला खर्च आहे. सध्या आर्थिक व्यवहारांसाठी हे शुल्क १७ रुपये आणि बिगर-आर्थिक व्यवहारांसाठी ६ रुपये आहे. रिझर्व्ह बँकेने एटीएम नेटवर्क ऑपरेटरांना इंटरचेंज शुल्काची रचना ठरवण्याची मुभा दिली आहे. या शुल्कामुळे बँकांना एटीएम नेटवर्कचा विस्तार आणि देखभाल करण्यास मदत होते.
मात्र, याचा थेट परिणाम ग्राहकांवर होतो, कारण बँका हा खर्च शुल्कवाढीच्या स्वरूपात ग्राहकांकडून वसूल करतात. विशेषतः ग्रामीण भागात, जिथे स्वतःच्या बँकेचे एटीएम कमी असतात, ग्राहकांना दुसऱ्या बँकेच्या एटीएमवर अवलंबून राहावे लागते, ज्यामुळे त्यांचा खर्च वाढू शकतो.
