Gold Reserve : सोनं हे केवळ मौल्यवान धातू नसून आंतरराष्ट्रीय अर्थव्यवस्थेचा एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ आहे. कोणत्याही देशाच्या आर्थिक स्थैर्याचा आणि त्याच्या चलनाच्या विश्वासार्हतेचा अंदाज त्या देशाच्या सोन्याच्या साठ्यावरून लावला जातो. जागतिक अर्थव्यवस्थेतील अनिश्चितता आणि महागाईशी लढण्यासाठी सोनं अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते. त्यामुळे जगभरातील देश आपल्या आर्थिक धोरणात सोन्याचा साठा मोठ्या प्रमाणावर राखण्याला प्राधान्य देतात.
19व्या आणि 20व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात “गोल्ड स्टँडर्ड” प्रणाली अस्तित्वात होती. त्याअंतर्गत देशांनी आपले चलन सोन्याच्या साठ्याशी संलग्न ठेवले होते. त्यामुळे देशाच्या प्रत्येक चलन युनिटचे मूल्य सोन्यामध्ये निश्चित असायचे. ही प्रणाली पुढे 1970 च्या दशकानंतर कालबाह्य झाली असली तरी, सोन्याचे महत्त्व अद्यापही कमी झालेले नाही.
आजही, जागतिक अर्थव्यवस्थेत सोन्याकडे सुरक्षित गुंतवणूक आणि आर्थिक स्थैर्याचे प्रतीक म्हणून पाहिले जाते. आर्थिक संकट, महागाई किंवा चलनाच्या अस्थिरतेच्या काळात सरकारे सोन्याच्या साठ्यात वाढ करून आपली आर्थिक स्थिती मजबूत करण्याचा प्रयत्न करतात.
जगातील सर्वाधिक सोन्याचा साठा असलेल्या देशांच्या यादीत अमेरिका प्रथम स्थानावर आहे. 8,133.46 टन सोन्याच्या साठ्यासह अमेरिका जगातील सर्वात मोठा सोन्याचा साठा असलेला देश आहे. अमेरिकेच्या अर्थव्यवस्थेच्या स्थैर्यात आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत देशाच्या सामर्थ्यात या सोन्याचा मोठा वाटा आहे.
युरोपियन देशांमध्ये जर्मनी या यादीत दुसऱ्या क्रमांकावर आहे, जिथे 3,351.53 टन सोन्याचा साठा आहे. जर्मनीने आपल्या आर्थिक धोरणांमध्ये सोन्याला महत्त्वपूर्ण स्थान दिले आहे, आणि त्यामुळेच त्याचा साठा मोठ्या प्रमाणावर कायम ठेवला जातो. त्यानंतर इटली आणि फ्रान्स अनुक्रमे 2,451.84 टन आणि 2,436.97 टन सोन्याच्या साठ्यासह तिसऱ्या आणि चौथ्या स्थानावर आहेत. हे दोन्ही देश सोन्याच्या साठ्याच्या बाबतीत मजबूत असून, आर्थिक अस्थिरतेच्या काळात त्याचा फायदा घेतात.
रशिया आणि चीन हे आशियातील दोन प्रमुख देश आहेत, जे मोठ्या प्रमाणावर सोन्याचा साठा वाढवत आहेत. रशियाकडे 2,335.85 टन, तर चीनकडे 2,264.32 टन सोन्याचा साठा आहे. दोन्ही देशांनी सोन्याच्या साठ्यात गेल्या काही दशकांत मोठी वाढ केली असून, जागतिक बाजारात त्याचा परिणाम दिसून येतो.
जपान आणि भारत हे आशियातील इतर दोन महत्त्वाचे देश आहेत, जपानकडे 845.97 टन, तर भारताकडे 840.76 टन सोन्याचा साठा आहे. भारताची अर्थव्यवस्था आणि सांस्कृतिक परंपरेत सोन्याला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. त्यामुळे भारत हा सोन्याचा सर्वाधिक ग्राहक असलेल्या देशांपैकी एक आहे.
यादीतील इतर देशांमध्ये नीदरलँड्स, तुर्की, पोर्तुगाल आणि पोलंड यांचा समावेश आहे, जे अनुक्रमे 612.45 टन, 584.93 टन, 382.66 टन आणि 377.37 टन सोन्याच्या साठ्यासह महत्त्वाच्या स्थानावर आहेत. या देशांनीही सोन्याच्या साठ्याला आर्थिक सुरक्षेच्या दृष्टीने जपले आहे.
मध्य आशिया आणि युरोपच्या काही देशांमध्येही सोन्याचा मोठा साठा आहे. उझबेकिस्तानकडे 365.15 टन, युनायटेड किंग्डमकडे 310.29 टन, तर कझाकिस्तानकडे 298.8 टन सोन्याचा साठा आहे. या देशांनीही सोन्याला एक सुरक्षित गुंतवणूक म्हणून स्वीकारले आहे.
स्पेन आणि ऑस्ट्रिया हे यादीतील आणखी दोन युरोपीय देश आहेत, जिथे अनुक्रमे 281.58 टन आणि 279.99 टन सोन्याचा साठा आहे. आशियातील थायलंड आणि सिंगापूर हे देशदेखील सोन्याच्या साठ्यात उल्लेखनीय योगदान देत आहेत, त्यांच्याकडे अनुक्रमे 234.52 टन आणि 228.86 टन सोनं आहे.
यादीतील शेवटचा देश बेल्जियम असून, त्यांच्याकडे 227.4 टन सोन्याचा साठा आहे. युरोपमधील आर्थिक स्थैर्यासाठी बेल्जियमकडे असलेला सोन्याचा साठा महत्त्वाचा आहे.
हे सर्व आकडे वर्ल्ड गोल्ड कौन्सिलच्या Q2 2024 च्या अहवालावर आधारित आहेत, आणि ते जागतिक आर्थिक व्यवस्थेतील सोन्याच्या स्थानाचे प्रतिबिंब दर्शवतात.
सध्या संपूर्ण जगात सुमारे 244,000 मेट्रिक टन सोन्याचा शोध लागला आहे. त्यापैकी 187,000 मेट्रिक टन सोन्याचे उत्पादन झाले आहे, तर 57,000 मेट्रिक टन सोनं अजूनही भूमिगत स्वरूपात उपलब्ध आहे. सर्वाधिक सोन्याचे साठे चीन, ऑस्ट्रेलिया आणि दक्षिण आफ्रिकेत आढळतात. अमेरिकाही सोन्याच्या उत्पादनात आघाडीवर असून, 2016 मध्ये ती चौथ्या क्रमांकावर होती.
भारत 840.76 टन सोन्याच्या साठ्यासह 8 व्या क्रमांकावर आहे. भारतातील सोन्याचा साठा मोठ्या प्रमाणात रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) कडे ठेवलेला असतो, तसेच वैयक्तिक पातळीवरदेखील भारतातील नागरिक मोठ्या प्रमाणावर सोन्याची खरेदी करतात. भारत हा जगातील सर्वात मोठ्या सोन्याच्या ग्राहक देशांपैकी एक आहे. भारतीय परंपरेत लग्नसमारंभ, धार्मिक कार्ये आणि गुंतवणुकीसाठी सोन्याला विशेष महत्त्व आहे. त्यामुळे भारतात सोन्याची मागणी नेहमीच अधिक असते.
सोनं हा केवळ मौल्यवान धातू नसून देशाच्या आर्थिक सामर्थ्याचे आणि स्थैर्याचे प्रतीक आहे. अमेरिका आणि युरोपातील देशांकडे सर्वाधिक सोन्याचा साठा आहे, तर भारत 8व्या क्रमांकावर आहे. आर्थिक अनिश्चिततेच्या काळातही सोनं गुंतवणुकीचा सर्वात सुरक्षित पर्याय मानला जातो.
