बंगालच्या उपसागराच्या शांत लाटांखाली एक गूढ आणि विस्मयकारक कहाणी कायमची दडपली गेली आहे. भारत आणि बांगलादेश यांच्यात अनेक दशकांपासून वादाचे कारण ठरलेले ‘न्यू मूर आयलंड’ हे बेट आता संपूर्णपणे समुद्राच्या पाण्यात विलीन झाले आहे. एकेकाळी जागतिक पातळीवर राजकीय चर्चेचा विषय ठरलेले हे बेट आता नकाशावरूनही गायब झाले असून त्याचे अस्तित्व केवळ जुन्या दस्तऐवजांपुरते उरले आहे. हे घडले कसे, आणि का? ही कहाणी केवळ भूगोलाची नाही, तर हवामान बदलाच्या परिणामांची जिवंत साक्ष आहे.

‘न्यू मूर आयलंड’ आणि वाद
1970 साली आलेल्या भीषण चक्रीवादळानंतर बंगालच्या उपसागरात अचानक एक नवीन भूभाग पाण्याच्या पृष्ठभागावर उगम पावला. त्या काळात या बेटाने कुणाचं लक्ष वेधून घेतलं नव्हतं, पण लवकरच त्याच्या धोरणात्मक स्थानामुळे ते भारत आणि बांगलादेश या दोन्ही देशांसाठी महत्त्वाचे ठरले. भारताने 1981 मध्ये या बेटावर आपला तिरंगा फडकावून याला ‘न्यू मूर आयलंड’ असे नाव दिले आणि आपला अधिकृत दावा सादर केला. या कृतीनंतर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर हा वाद चांगलाच गाजू लागला.
दुसरीकडे, बांगलादेशने या बेटाला ‘दक्षिण तलपट्टी’ असे संबोधले आणि दावा केला की हे बेट त्यांच्या जलसीमेमध्ये येते. या दाव्यामुळे भारत-बांगलादेश सीमारेषेवरील तणाव आणखी वाढला. विशेष म्हणजे, या बेटावर मानवी वस्ती कधीच नव्हती. तरीही त्याचे स्थान इतके धोरणात्मक होते की दोन्ही देश यावर हक्क सांगत राहिले, मानवी अस्तित्वापेक्षा अधिक मूल्य त्या बेटाला राजकीय दृष्टीने प्राप्त झाले होते.
‘न्यू मूर आयलंड’चे अस्तित्व कसे मिटले?
पण निसर्गाचे स्वतःचे नियम असतात. जागतिक तापमानवाढ, वितळणारे हिमनग आणि वाढती समुद्रसपाटी यामुळे न्यू मूर आयलंड हळूहळू समुद्राच्या कवेत जात राहिले. काही वर्षांनी ते पूर्णपणे पाण्याखाली गेले. इस्रो आणि नासाच्या उपग्रह चित्रणांनी स्पष्टपणे दर्शवले की आता त्या बेटाचा एकही भाग पाण्याच्या पृष्ठभागावर शिल्लक राहिलेला नाही. बेटाचा फक्त भूतकाळ उरला आहे, वर्तमानात ते नकाशांवरूनच नाहीसे झाले आहे.
या बेटाच्या गायब होण्यामुळे भारत आणि बांगलादेशमधील वर्षानुवर्षे सुरू असलेला सागरी सीमावाद आपोआपच संपुष्टात आला. कोणताही करार, कोणतीही चर्चा किंवा आंतरराष्ट्रीय न्यायालयाची मदत न घेता निसर्गानेच हा वाद कायमचा मिटवला. न्यू मूर आयलंडचा इतिहास आता भूगोलापेक्षा अधिक हवामान बदलाचे उदाहरण बनून समोर आला आहे.