तुरुंग म्हटलं की डोळ्यांसमोर येते एक अंधारी, कडक शिस्तीची जागा. जिथे कैद्यांचा खडतर दिवस कसा जातो हे ऐकूनसुद्धा अंगावर काटा येतो. पण याच जगात अशी काही देश आहेत जिथे तुरुंग म्हणजे शिक्षा नाही, तर दुसऱ्यांदा माणूस होण्याची एक संधी आहे. इथे कैद्यांना केवळ सुरक्षित आसरा मिळतो असं नाही, तर त्यांना 5-स्टार हॉटेलसारख्या सुविधा दिल्या जातात. हे तुरुंग इतके आलिशान आहेत की काही वेळा सामान्य माणसालाही वाटावं की अशी शांत आणि सुसज्ज जागा आयुष्यात एकदा तरी अनुभवावीच.
नॉर्वेमधील बस्टॉय तुरुंग
सुरुवात करूया नॉर्वेमधील बस्टॉय तुरुंगापासून. हे तुरुंग एका छोट्याशा बेटावर वसलेलं असून इथे केवळ 100 कैद्यांचीच व्यवस्था आहे. परंतु, या कैद्यांना दिल्या जाणाऱ्या सुविधांची यादी ऐकून आश्चर्य वाटावं असं आहे. टेनिस कोर्ट, घोडेस्वारी, मासेमारी, आणि अगदी सूर्यस्नानही! इथे कैदी शेती करतात, चविष्ट जेवण खातात आणि आपल्या रोजच्या जीवनाचा आनंद घेतात. इथे शिक्षा ही कठोरतेसाठी नाही, तर सुधारण्यासाठी असते.
न्यूझीलंडमधील ओटागो करेक्शन्स जेल
याच धर्तीवर न्यूझीलंडमधील ओटागो करेक्शन्स जेलही अगदी लक्झरी हॉटेलसारखेच आहे. इथे कैद्यांना शेती, स्वयंपाक यासारख्या कौशल्यांचं प्रशिक्षण दिलं जातं. त्यांना चांगल्या खोल्याही मिळतात अगदी हवेशीर, स्वच्छ आणि सुरक्षित. हे तुरुंग कैद्यांना सामाजिक उपयुक्तता शिकवतात, जेणेकरून ते पुन्हा समाजात सन्मानाने जगू शकतील.
स्पेनमधील अरांजुएझ जेल
स्पेनमधील अरांजुएझ जेल याहूनही वेगळं आहे. इथे कैद्यांना त्यांच्या कुटुंबासोबत राहण्याची संधी दिली जाते. मुलांसाठी शाळा आणि खेळायला मैदान आहे. म्हणजेच तुरुंगात असूनही तुम्ही तुमच्या मुलाच्या वाढदिवसाला त्याच्याजवळ असू शकता. हे केवळ कैद्यांसाठीच नव्हे, तर त्यांच्या कुटुंबासाठीही पुनर्वसनाचा एक सुंदर मार्ग आहे.
ऑस्ट्रियामधील न्याय केंद्र लिओबेन हा एक आर्किटेक्चरचा नमुना वाटावा असा तुरुंग आहे. संपूर्ण काचेची इमारत, एसी, टीव्ही, फ्रिज, खाजगी बाथरूम आणि बास्केटबॉल कोर्ट यांसह प्रत्येक गोष्ट इतकी नीटनेटकी आहे की एखादं आधुनिक अपार्टमेंटदेखील फिकं वाटावं.
स्वित्झर्लंडचा चॅम्प-डोलन तुरुंग
स्वित्झर्लंडच्या चॅम्प-डोलन तुरुंगात तर 40 दशलक्ष डॉलर्सचा खर्च करून 2011 मध्ये संपूर्ण संरचना नव्याने उभारण्यात आली. इथे प्रत्येक कैद्याला खासगी बाथरूम, आरामदायक बेड आणि टीव्ही दिला जातो. त्यांच्या मानसिक आणि सामाजिक आरोग्याची पूर्ण काळजी घेतली जाते.
या सगळ्या तुरुंगांची एक गोष्ट विशेष लक्षवेधी आहे, इथे शिक्षा देण्याऐवजी सुधारणेवर भर दिला जातो. कैद्यांना माणूस म्हणून पुन्हा उभं करण्यासाठी ही आलिशान व्यवस्था आहे. त्यांना कौशल्य शिकवून समाजात पुन्हा सामावून घेण्यासाठी मदत केली जाते. हे तुरुंग केवळ गुन्हेगारी कमी करत नाहीत, तर त्यामागील सामाजिक कारणांवर देखील उपाय शोधतात.
