एका युगाचा शेवट जवळ आला आहे, भारतीय आकाशात तब्बल 62 वर्षे आपली ताकद दाखवत असलेले ‘मिग-21’ लढाऊ विमान आता कायमचं निवृत्त होणार आहे. चंदीगडमधील 19 सप्टेंबर 2025 रोजी होणारा त्याचा निरोप समारंभ केवळ सैनिकी परंपरेचा भाग नसून, हे अनेक पिढ्यांसाठी एक भावनिक क्षण ठरणार आहे. एकेकाळी आधुनिकतेचं प्रतीक असलेलं हे विमान आता केवळ इतिहासात राहणार आहे.
मिग-21 चा इतिहास
मिग-21 भारताच्या हवाई इतिहासात पहिल्यांदाच 1963 मध्ये सामील झालं, जेव्हा देशाला आधुनिक आणि वेगवान लढाऊ विमानांची नितांत गरज होती. ते भारताचं पहिलं ‘सुपरसॉनिक’ विमान होतं, ज्याचा वेग ताशी तब्बल 2,230 किमीपर्यंत जाऊ शकतो. सोव्हिएत युनियनने (आताचा रशिया) तयार केलेल्या या विमानाने, आपल्या हलक्या डिझाइनमुळे आणि चपळतेमुळे, तातडीच्या हल्ल्यांमध्ये शत्रूंना थक्क करून सोडलं होतं.
युद्धाच्या रणभूमीवर मिग-21 हे नेहमी भारताच्या पाठीशी खंबीरपणे उभं राहिलं. 1965 आणि 1971 च्या भारत-पाकिस्तान युद्धात त्याने शत्रूंचा कसा धुव्वा उडवला, हे अजूनही लष्करी इतिहासात अभिमानाने सांगितलं जातं. इतकंच नाही तर, 2019 च्या बालाकोट हवाई हल्ल्यातसुद्धा याच मिग-21 ने आपल्या सामर्थ्याची झलक दाखवली होती. अगदी 2025 मधील ऑपरेशन सिंदूरमध्येही त्याने भूमिका बजावली, म्हणजेच हा लढाऊ साथीदार शेवटच्या श्वासापर्यंत भारतासाठी लढत राहिला.
‘उडणारे शवपेटी’ का म्हटलं गेलं?
पण गौरवाच्या या वाटचालीत दु:खाची सावलीही होती. मागील काही दशकांत मिग-21 अनेकदा अपघातांमध्ये अडकले. प्रशिक्षणादरम्यान किंवा मिशनच्या वेळी या विमानांचे अनेक अपघात झाले, ज्यात अनेक पायलट्सना प्राण गमवावे लागले. त्यामुळे या विमानाला ‘उडणारे शवपेटी’ हे दुखःद आणि तितकंच कटू बिरुद दिलं गेलं. ही उपाधी या विमानाच्या योगदानाला नाकारत नाही, पण त्याच्या वाढत्या अपघातांमुळे निर्माण झालेल्या भीतीचं प्रतिबिंब आहे.
मात्र, या सर्व कठीण प्रसंगांवर मात करत मिग-21 ने आपल्या सेवेत अखेरच्या क्षणापर्यंत धैर्याने उड्डाण केले. त्याचा निरोप म्हणजे केवळ एका लढाऊ विमानाचा शेवट नसून, भारतीय हवाई दलाच्या एका संपूर्ण युगाचा अंत आहे. मिग-21 आता केवळ आठवणीत जिवंत राहील,
