कधीकाळी जंगलांवर राज्य करणारा, सर्व प्राण्यांचा निःशंक राजा समजला जाणारा वाघ, आज त्याची संख्या इतकी घसरली आहे की तो अस्तित्वाच्या उंबरठ्यावर उभा आहे. तरीही, या संकटाच्या काळात एक गोष्ट आशादायक आहे. भारताने या विलक्षण प्राण्याला वाचवण्याच्या लढाईत आघाडी घेतली आहे. आज 29 जुलै, आंतरराष्ट्रीय व्याघ्र दिनानिमित्त आपण वाघांच्या अस्तित्वासाठी चाललेल्या लढ्याची एक झलक पाहूया.
एकेकाळी वाघांची संख्या लाखोंमध्ये होती. तो काळ वेगळा होता, जेव्हा जंगलात वाघाचा दरारा असायचा. पण जसजसे मानवी अतिक्रमण वाढले, जंगलतोड झाली आणि शिकारीचा कहर वाढला, तसतशी वाघांची संख्या थेट हजारांवर आली. ग्लोबल टायगर फोरमच्या ताज्या आकडेवारीनुसार, आता जगात केवळ 5,574 वाघ उरले आहेत. म्हणजेच वाघ आता निसर्गात पाहायला मिळणारा दुर्मीळ प्राणी बनत चालला आहे. याच पार्श्वभूमीवर, दरवर्षी 29 जुलै रोजी आंतरराष्ट्रीय व्याघ्र दिन साजरा केला जातो. केवळ जागरूकता वाढवण्यासाठी नव्हे, तर भविष्यात वाघ ही जात टिकून राहावी यासाठी प्रयत्न एकत्र करण्यासाठी.
भारतातील वाघांची संख्या
मात्र ही कहाणी पूर्णपणे निराशाजनक नाही. गेल्या काही वर्षांमध्ये भारत, नेपाळ, भूतान आणि रशिया या देशांनी वाघांच्या संवर्धनासाठी केलेल्या प्रयत्नांमुळे त्यांची संख्या हळूहळू वाढू लागली आहे. विशेष म्हणजे भारतात आता 3,167 वाघ आहेत, जे जगभरातील एकूण वाघांच्या सुमारे 75% आहेत. हे प्रमाण फक्त आकडेवारी नाही, तर निसर्गाशी असलेली भारताची नाळ दर्शवणारी गोष्ट आहे. 2006 मध्ये भारतात केवळ 1,411 वाघ होते. म्हणजेच, गेल्या दोन दशकांत भारताने आपल्या कृतीतून मोठी प्रगती साधली आहे.
वाघांची संख्या वाढवण्यासाठी भारताने अनेक पावले उचलली आहेत. 1973 साली सुरू झालेला ‘प्रोजेक्ट टायगर’ हा त्यातला मैलाचा दगड ठरला. त्याअंतर्गत देशभरात 54 हून अधिक व्याघ्र प्रकल्प उभारले गेले. याशिवाय, वन्यजीव संरक्षण कायदा, 1972 नुसार वाघाची शिकार हा गंभीर गुन्हा मानला जातो. या कडक कायद्यांमुळे आणि जनजागृतीमुळे भारत वाघांचे सुरक्षित घर बनू लागले.
रशियातही वाढली संख्या
भारताच्या पाठोपाठ रशिया या यादीत दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. सायबेरियन म्हणजेच अमूर वाघांचे घर असलेल्या रशियामध्ये 750 पेक्षा अधिक वाघ आहेत. त्यानंतर इंडोनेशियात 400, नेपाळमध्ये 355, थायलंडमध्ये 189, भूतानमध्ये 151, मलेशियात 150, बांगलादेशमध्ये 146, तर म्यानमार आणि चीनमध्ये प्रत्येकी 22 वाघ उरले आहेत.
या आकड्यांतून स्पष्ट होते की वाघांचे भवितव्य अजूनही संकटात आहे. वाघ हा केवळ जंगलाचा राजा नाही, तो पर्यावरणाचा संतुलन राखणारा प्रमुख घटक आहे. त्याचे अस्तित्व नष्ट होणे म्हणजे संपूर्ण परिसंस्थेवर परिणाम होणे.
