आपण अनेकदा शाळेतील इतिहास पुस्तकांमध्ये वाचतो की जपान हा एकमेव देश आहे, ज्यावर अणुबॉम्बचा हल्ला झाला होता. हिरोशिमा आणि नागासाकी हे दोन शब्द त्या संदर्भात कायमचे कोरले गेले आहेत. मात्र, सत्य यापेक्षा अधिक गुंतागुंतीचं आहे. कारण जपानव्यतिरिक्त आणखी दोन देश अणुहल्ल्याच्या छायेखाली आले होते. फरक इतकाच की, तेथे बॉम्बचा स्फोट झाला नाही, पण परिणाम नक्कीच झाले.
1945 साली अमेरिकेने दुसऱ्या महायुद्धात जपानवर दोन अणुबॉम्ब टाकले. हिरोशिमा आणि नागासाकी या दोन शहरांनी या विध्वंसाची किंमत प्रचंड जीवितहानी आणि पिढ्यानपिढ्या जाणवणाऱ्या आजारांच्या रूपात चुकवली. या घटनेने संपूर्ण जगाने अणुयुद्धाच्या धोक्याची कल्पना केली आणि त्यानंतर अनेक वर्षे अण्वस्त्रांच्या वापरावर जागतिक चर्चेची मालिका सुरू झाली.
पॅलोमारेस (स्पेन)
पण जपानवरील हल्ल्यानंतरही अणुबॉम्बचे सावट संपले नाही. 17 जानेवारी 1966 रोजी, स्पेनच्या पॅलोमारेस भागाच्या आकाशात एक अमेरिकन बॉम्बर विमान आणि इंधनवाहक विमान एकमेकांवर आदळले. या अपघातामुळे अमेरिकेच्या ताफ्यातील चार अणुबॉम्ब जमिनीवर कोसळले.
सुदैवाने त्यात स्फोट झाला नाही, मात्र काही बॉम्ब फुटून त्यातील किरणोत्सर्गी पदार्थ परिसरात पसरले. अहवालांनुसार, या बॉम्बमध्ये हिरोशिमावर टाकलेल्या बॉम्बपेक्षा तब्बल 100 पट अधिक शक्ती होती. कल्पना करा, जर यांचा स्फोट झाला असता, तर स्पेनच्या त्या भागाचं काय झालं असतं!
ग्रीनलँड
दोन वर्षांनी, 21 जानेवारी 1968 रोजी, अशीच आणखी एक धक्कादायक घटना घडली ग्रीनलँडमध्ये. अमेरिकेचे B-52 Stratofortress हे अण्वस्त्र वाहून नेणारे विमान तांत्रिक बिघाडामुळे बर्फाळ भागात कोसळले. विमानातील चार अणुबॉम्ब त्या जागेवर पडले. पुन्हा एकदा स्फोट टळला, पण त्यातील रेडिएशनने त्या बर्फाळ प्रदेशाला प्रदूषित केलं. तेथील हवामान, बर्फाचे नमुने आणि जवळचा समुद्र आजही या घटनेच्या खुणा सांभाळून आहे.
या दोन्ही घटनांमध्ये एक समान गोष्ट होती. दोन्ही वेळा अणुबॉम्बचा स्फोट झाला नाही, पण त्यांच्या गळतीने पर्यावरणीय नुकसान मात्र मोठ्या प्रमाणावर झाले. अमेरिका या घटनेवर फार काही भाष्य करत नाही, कारण त्या काळात युद्धाच्या तयारीचा भाग म्हणून ही वाहने सतत गस्त घालत होती. पण या अपघातांनी जागतिक पातळीवर अण्वस्त्रांच्या सुरक्षिततेबाबत मोठा प्रश्न उपस्थित केला.
जगाने हिरोशिमा आणि नागासाकीमधील विनाश पाहिला, आणि त्या वेदना अजूनही जपल्या आहेत. पण पॅलोमारेस (स्पेन) आणि ग्रीनलँड या ठिकाणचं सत्य अजूनही बऱ्याच लोकांसाठी अज्ञात आहे.
