एका लहानशा दगडामध्ये इतकी ताकद असू शकते की तो अख्ख्या जगाचं लक्ष वेधून घेतो, यावर विश्वास ठेवणं कठीण आहे. पण कोहिनूर हिऱ्याची गोष्ट यापेक्षाही जास्त आश्चर्यकारक आहे. त्याचा इतिहास जितका राजेशाही आहे, तितकाच तो रहस्यमय आणि वादग्रस्त देखील आहे. हा हिरा केवळ सौंदर्याचं प्रतीक नाही, तर सत्तेच्या लालसेचा, साम्राज्यांच्या उत्थान-पराभवाचा आणि शापित संपत्तीचा देखील एक जीवंत दस्तऐवज आहे.
कोहिनूर हिऱ्याची किंमत
कोहिनूर या नावाचाच अर्थ आहे – “प्रकाशाचा पर्वत”. आणि या नावाला साजेसंच त्याचं तेज आहे. जेव्हा तो हिरा पहिल्यांदा सापडला, तेव्हा त्याच्या किंमतीचा कोणालाच अंदाज नव्हता. आजही, शास्त्रज्ञ आणि इतिहासकार ठामपणे त्याची खरी किंमत सांगू शकत नाहीत. काही आंतरराष्ट्रीय तज्ज्ञांच्या अंदाजानुसार, त्याची किंमत जवळपास 1 अब्ज डॉलर्स म्हणजे सुमारे 8,000 कोटी रुपये आहे. ही रक्कम इतकी प्रचंड आहे की तिच्यात संपूर्ण जगाचा एका दिवसाचा खर्च भागवता येईल, असंही म्हटलं जातं.
हा दुर्मिळ हिरा भारताच्या आंध्र प्रदेशातील गोलकोंडा भागातील खाणीमध्ये सुमारे 800 वर्षांपूर्वी सापडल्याचं मानलं जातं. त्या काळात काकतीय राजवंशाचे राज्य होते आणि त्यांचे कुलदैवत असलेल्या भद्रकालीच्या डोळ्यात हा हिरा जडवला गेला होता. तिथून पुढे कोहिनूरचा प्रवास एका साम्राज्याहून दुसऱ्या साम्राज्याकडे चालू झाला. प्रथम खिलजी वंशाच्या ताब्यात गेला, नंतर मुघल साम्राज्यात, आणि पुढे पर्शियन शासक नादिर शाहने तो हस्तगत केला. त्यानेच पहिल्यांदा या हिऱ्याला “कोहिनूर” हे नाव दिलं.
त्यानंतर अफगाणिस्तानचा शासक अहमद शाह दुर्राणी आणि शेवटी पंजाबचा राजा रणजित सिंह याच्या हाती हा हिरा आला. पण त्याच्या मृत्यूनंतर ब्रिटीशांनी रणजित सिंहच्या अल्पवयीन वारसाकडून जबरदस्तीने कागदपत्रांवर स्वाक्षरी करून हा हिरा लंडनला पाठवला. आज हा जगप्रसिद्ध हिरा ब्रिटनच्या टॉवर ऑफ लंडनमधील रॉयल क्राउनमध्ये ठेवलेला आहे, परंतु त्यावर अजूनही भारतासह पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तान यांचे दावे कायम आहेत.
कोहिनूरबाबतचा शाप
कोहिनूरबाबत आणखी एक गूढ गोष्ट म्हणजे त्याला जोडलेला ‘शाप’. असे मानले जाते की ज्याच्याही हाती हा हिरा लागतो, त्याचं राज्य किंवा सत्ता अधोगतीला लागते. अनेक राजांची पतनकथा कोहिनूरच्या इतिहासाशी जोडलेली आहे. ब्रिटीश साम्राज्याचाही काळ या हिऱ्याच्या आगमनानंतर हळूहळू मावळू लागला, असं काही इतिहास अभ्यासक मानतात.
भारताने 1947 मध्ये स्वातंत्र्यानंतर हा हिरा परत मागितला होता. परंतु ब्रिटिशांनी तो अधिकृतपणे हस्तांतरित झाल्याचं कारण देत ही मागणी नाकारली. आजही, कोहिनूर भारताचा सांस्कृतिक वारसा असल्याचं सांगून अनेक स्तरांवर परत मिळवण्याचे प्रयत्न होत आहेत.
कोहिनूर आजही जसा टॉवर ऑफ लंडनमध्ये बंदिस्त आहे, तसाच तो इतिहासाच्या अनेक वळणांमध्ये अडकलेला आहे. एक तेजस्वी हिरा, ज्याच्या भोवती सत्तेची लालसा, दैवीता, अभिमान आणि शाप यांचं एक अवघड गुंफणं उभं राहिलं आहे.
