उत्तम शिक्षण, समृद्ध इतिहास आणि विविधतेने नटलेली संस्कृती असलेल्या भारतात सर्वाधिक भाषा बोलल्या जातात, असे आपल्याला वाटत असेल. किंवा मग चीनसारख्या भव्य देशाचं नावही अनेकजण घेतात. पण खरे सांगायचे झाले, तर या दोन्ही देशांना मागे टाकत एका अगदी अनपेक्षित देशाने भाषिक विविधतेचा शिखर गाठला आहे, तो देश आहे पापुआ न्यू गिनी.
पापुआ न्यू गिनी
दूरवरच्या बेटांनी आणि दुर्गम डोंगरांनी भरलेल्या या देशात जेमतेम 1.07 कोटी लोकसंख्या आहे, पण आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे येथे तब्बल 841 वेगवेगळ्या भाषा बोलल्या जातात. हा आकडा पाहून जग चकित होतं. एखाद्या शहरातसुद्धा एकाच भाषेचा प्रभाव असतो, पण पापुआ न्यू गिनीमध्ये तर जवळजवळ प्रत्येक डोंगराच्या पलीकडे नवी भाषा सापडते. इथे राहणाऱ्या जमाती आणि वांशिक गट हजारो वर्षांपासून एकमेकांपासून वेगळे राहिल्यामुळे त्यांच्या भाषाही स्वतंत्रपणे विकसित झाल्या.
इंडोनेशिया
या यादीत दुसऱ्या क्रमांकावर आहे इंडोनेशिया, जिथे 17,000 पेक्षा अधिक बेटांवर पसरलेली संस्कृती आहे आणि त्यामुळे येथे 721 भाषा बोलल्या जातात. विविध बेटांवर वेगवेगळे समाज, वेगवेगळी जीवनशैली आणि अर्थातच वेगवेगळ्या भाषा, यामुळे या देशाने दुसरं स्थान पटकावलं आहे.
नायजेरिया
आफ्रिकेतील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेल्या नायजेरियामध्ये 538 भाषा अस्तित्वात आहेत. 250 पेक्षा अधिक वांशिक गटांचा हा देश, जिथे इंग्रजी अधिकृत असली तरी हौसा, योरूबा आणि इग्बो अशा भाषांमध्ये दैनंदिन जीवन घडतं. या भाषांना केवळ संवादाचं माध्यम न मानता ओळखीचा भाग मानलं जातं.
भारत
भारतातही परिस्थिती काही वेगळी नाही. येथे 459 भाषा बोलल्या जातात आणि हे भाषिक वैभव प्राचीन इतिहासात खोलवर रुजलेलं आहे. विविध राज्ये, प्रांत आणि संस्कृती यांनी आपापल्या भाषांना जपलेलं दिसतं. मात्र, पापुआ न्यू गिनी किंवा इंडोनेशियासारख्या देशांच्या तुलनेत आपण अजूनही या यादीत मागेच आहोत.
इतर देश
अमेरिकेत 364, ऑस्ट्रेलियात 320, तर चीनमध्ये 308 भाषा बोलल्या जातात. या देशांनी स्थलांतरामुळे अनेक भाषा आत्मसात केल्या, पण तरीही स्थानिक भाषांची विविधता काहीशी मर्यादित आहे. मेक्सिको आणि कॅमेरूनमध्ये अनुक्रमे 304 आणि 281 भाषा, तर ब्राझीलमध्ये 240 भाषा बोलल्या जातात, त्यातल्या बहुतेक आदिवासी आणि स्थानिक गटांमधून उद्भवलेल्या आहेत.
या साऱ्या यादीवरून एक गोष्ट स्पष्ट होते, भाषांची संख्या ही लोकसंख्येवर नाही, तर भौगोलिक रचना, सांस्कृतिक विविधता, ऐतिहासिक विलगीकरण आणि स्थानिक समुदायांच्या वेगळेपणावर अवलंबून असते. जगातल्या हजारो भाषांपैकी अनेक आज लोप पावण्याच्या मार्गावर आहेत, पण अजूनही असे देश आहेत जे आपल्या भाषिक वारशाची शान जपून ठेवत आहेत.
