श्रावण महिना सुरू झाला की, भोलेनाथाच्या भक्तांच्या मनात एक वेगळाच भक्तिभाव जागतो. धरणी हिरवीगार होते, पावसाच्या सरी बरसतात आणि मनात श्रद्धेचा वर्षाव सुरू होतो. हा काळ केवळ पूजा-पाठाचा नसतो, तर आपल्या वागणुकीत काही बदल करण्याचाही असतो. या काळात अनेक धार्मिक आणि आयुर्वैज्ञानिक नियमांचे पालन केले जाते. त्यातला एक नियम म्हणजे श्रावणमध्ये दाढी करू नये. पण हा नियम नेमका का पाळावा लागतो? त्यामागे फक्त श्रद्धा नाही, तर विज्ञानही दडलेलं आहे.
धार्मिक कारण
आपल्याला माहित आहे की, श्रावण महिना हा भगवान शिवाला समर्पित मानला जातो. या महिन्यात भक्त रोज शिवमंदिरात जाऊन पूजा करतात, उपवास करतात आणि मनोभावे प्रार्थना करतात. ही भक्ती केवळ बाह्य आचरणापुरती मर्यादित नसते, तर ती अंतःकरणात खोलवर पोहोचलेली असते. म्हणूनच या काळात साधेपणाने राहणे, सजावट टाळणे, आणि मन, वाणी व शरीराने शुद्ध राहणे यावर भर दिला जातो. दाढी करणे ही एकप्रकारे शरीराची सजावट मानली जाते, म्हणून भाविक या काळात ती टाळतात.
वैज्ञानिक कारण
पण या परंपरेच्या मागे एक शास्त्रीय कारणही दडलेलं आहे. पावसाळ्यात वातावरणात आर्द्रता जास्त असते. हवा दमट, चिकट आणि बुरशी वाढीस पोषक असते. अशा हवामानात दाढी करताना त्वचेवर लहानसहान ओरखडे किंवा काप होतात आणि त्यातून संसर्ग होण्याची शक्यता वाढते. रेझरमुळे आलेली जखम भरून निघण्याऐवजी उलट फोड, पुरळ, खाज, जळजळ किंवा दाहसारख्या त्वचा विकारांचं रूप घेऊ शकते. ही परिस्थिती अधिक गंभीर होऊ शकते, विशेषतः ज्यांची त्वचा संवेदनशील आहे त्यांच्यासाठी.
आपण पूर्वीच्या काळातील आयुर्वेदशास्त्र किंवा लोकपरंपरेत पाहिलं तरही हेच लक्षात येतं की, पावसाळा हा नाजूक ऋतू मानला जातो. शरीराची प्रतिकारशक्ती या काळात थोडीशी कमजोर होते. म्हणून जुन्या काळी ऋषिमुनी किंवा सामान्य लोकही यावेळी शक्यतो दाढी करणं टाळायचे. ते हे मानायचे की, शरीराला जे धोका होऊ शकतो, त्याला आधीपासूनच आळा घालावा.
धार्मिकदृष्ट्या विचार केला तर, श्रावणमधील भक्ती ही आत्मसंयमावर आधारित असते. जसं काही लोक उपवास करून पोटाला संयम शिकवतात, तसंच काही लोक दाढी न करून मनाला साधेपणा शिकवतात. भोलेनाथ हे ‘आदियोगी’ आहेत जे तपस्वी होते, ज्यांनी सजावटीपेक्षा साधेपणाला श्रेष्ठ मानलं. म्हणून त्यांच्या पूजेच्या काळात स्वतःचा मेकअप, दाढी, सजावट हे सर्व बाजूला ठेवून भक्त फक्त त्यांच्याकडे मनाने जोडलेले असतात.
