संगमनेर- ‘मैत्र’ ग्रुपने पालक आणि मुलांमध्ये ‘गुड टच’ (चांगला स्पर्श) आणि ‘बॅड टच’ (वाईट स्पर्श) याबाबत जागृती निर्माण करण्यासाठी विविध कार्यक्रमांचं आयोजन केलं आहे. अल्पवयीन मुला-मुलींवरील शारीरिक आणि मानसिक शोषणाच्या वाढत्या घटनांमुळे पालकांनी विशेष काळजी घेण्याची गरज आहे. मुलांना त्यांच्या सुरक्षिततेबाबत शिक्षित करणं आणि पालकांना यासंदर्भात सजग करणं हा या उपक्रमांचा मुख्य उद्देश आहे.
२०१५ पासून ‘मैत्र’ ग्रुप सामाजिक जागृतीसाठी कार्यरत आहे आणि ‘ओळख स्पर्शाची’ या कार्यक्रमाद्वारे प्राथमिक शाळांमधील मुलांना बाल लैंगिक शोषणासारख्या संवेदनशील विषयाची माहिती सोप्या आणि खेळीमेळीने देत आहे. या उपक्रमांमुळे मुलं आणि पालक यांच्यातील संवाद वाढून सुरक्षिततेची जाणीव निर्माण होत आहे.
‘मैत्र’ ग्रुपचा जागृती उपक्रम
‘मैत्र’ ग्रुप २०१५ पासून सामाजिक प्रश्नांवर जागृती निर्माण करण्यासाठी विविध कार्यक्रम राबवत आहे. ‘ओळख स्पर्शाची’ हा त्यांचा प्रमुख उपक्रम असून, यामध्ये प्राथमिक शाळांमधील पहिली ते चौथीच्या विद्यार्थ्यांना ‘गुड टच’ आणि ‘बॅड टच’ याबाबत मार्गदर्शन केलं जातं. “हा विषय संवेदनशील आहे, त्यामुळे आम्ही मुलांना भीती न वाटता हा विषय समजावा यासाठी खेळ, गोष्टी, गप्पा आणि नाट्य यांचा वापर करतो,” असं ग्रुपच्या सदस्यांनी सांगितलं.
या कार्यक्रमात प्रा. शुभदा कावळे, डॉ. शुभदा देशमुख, डॉ. शर्मिला गाडगीळ, प्रा. अरुण लेले, निला ओशी, भाग्यश्री राणे, स्वेता सराफ, उदय देशपांडे, रंजना पवार, वर्षा गोरे आणि मनीषा मोहोळे यांच्यासह अनेकजण सहभागी होतात.
सोपं आणि संवेदनशील मार्गदर्शन
‘ओळख स्पर्शाची’ हा कार्यक्रम मुलांना त्यांच्या वयानुसार समजेल अशा पद्धतीने राबवला जातो. “मुलांना विषयाची भीती वाटू नये, पण त्यांना त्यांच्या सुरक्षिततेची जाणीव व्हावी, यासाठी आम्ही विशेष काळजी घेतो,” असं प्रा. शुभदा कावळे यांनी सांगितलं. कार्यक्रमाच्या सुरुवातीला मुलांशी मैत्रीपूर्ण संवाद साधला जातो, त्यांच्या आवडीनिवडी जाणून घेतल्या जातात. त्यानंतर खेळ आणि गोष्टींद्वारे ‘गुड टच’ आणि ‘बॅड टच’ याची ओळख करून दिली जाते.
उदाहरणार्थ, फुलांचा स्पर्श ‘गुड टच’ आणि काट्याचा स्पर्श ‘बॅड टच’ असं समजावलं जातं. डॉक्टर्स मुलांना सोप्या भाषेत शरीराच्या नाजूक अवयवांचं संरक्षण कसं करावं, कोणाला स्पर्श करू द्यावा आणि कोणाला नाही, याची माहिती देतात. “आई-वडिलांचा किंवा काळजी घेणाऱ्या व्यक्तींचा स्पर्श ठीक आहे, पण अनोळखी व्यक्तीचा स्पर्श टाळावा,” असं मुलांना शिकवलं जातं.
पालकांसाठी स्वतंत्र जागृती
‘मैत्र’ ग्रुप केवळ मुलांपुरतं मर्यादित न राहता पालकांसाठीही स्वतंत्र जागृती कार्यक्रम राबवतं. “मुलांना शिकवणं महत्त्वाचं आहे, पण पालकही सजग असणं तितकंच गरजेचं आहे,” असं डॉ. शुभदा देशमुख यांनी सांगितलं. पालकांसाठीच्या कार्यक्रमात छोट्या नाट्यांचा (स्किट्स) वापर करून हा विषय सादर केला जातो.
मुलांनी शोषणासंदर्भात तक्रार केल्यास त्यांच्यावर विश्वास ठेवून त्यांचं म्हणणं ऐकणं, शेजारी, नातेवाईक किंवा शाळेच्या बसचालकासारख्या व्यक्तींबाबत सतर्क राहणं याची माहिती पालकांना दिली जाते. “पालकांनी मुलांचं ऐकणं आणि त्यांच्या तक्रारींकडे गांभीर्याने पाहणं आवश्यक आहे,” असं या कार्यक्रमातून सांगितलं जातं.
मुलांना सक्षम करणं
या कार्यक्रमात मुलांना शोषणाच्या प्रसंगी काय करावं, याचंही मार्गदर्शन केलं जातं. “मुलांनी घरी आई-वडिलांना विश्वासात घेऊन सर्व सांगावं, अनोळखी व्यक्तीने दिलेली कोणतीही वस्तू स्वीकारू नये,” असं सांगितलं जातं. मुलांना चाइल्ड हेल्पलाइन क्रमांक १०२८ पाठ करायला लावला जातो, जेणेकरून गरज पडल्यास ते मदत मागू शकतील. कार्यक्रमाच्या शेवटी ‘कोमल’ नावाची लघुपट दाखवली जाते, जी मुलांना शोषणापासून संरक्षणाची माहिती सुलभ पद्धतीने देते. “हा लघुपट मुलांना त्यांच्या हक्कांची जाणीव करून देतो आणि त्यांना सक्षम बनवतो,” असं उदय देशपांडे यांनी सांगितलं.
‘मैत्र’ ग्रुपचा ‘ओळख स्पर्शाची’ हा उपक्रम संगमनेरपुरता मर्यादित नसून, तो इतर भागांतही पोहोचवण्याचा त्यांचा मानस आहे. “हा विषय प्रत्येक गावात, प्रत्येक शाळेत पोहोचायला हवा. मुलं आणि पालक यांना सजग करणं ही काळाची गरज आहे,” असं प्रा. अरुण लेले यांनी सांगितलं.
