Ahilyanagar News: अहिल्यानगर- समाजप्रबोधन आणि लोकरंजनाचा अनमोल ठेवा असलेली लोकनाट्य तमाशा ही पारंपरिक लोककला काळाच्या ओघात हळूहळू लुप्त होत चालली आहे. तरीही, ग्रामीण भागातील यात्रा आणि उत्सव यांचा आधार तमाशाला मिळत असल्याने या कलेला नवे जीवन मिळत आहे. वर्षातून काही वेळा का होईना, यात्रांमधील रंगमंच तमाशा कलावंतांना आपली कला सादर करण्याची संधी देत आहे. यामुळे तमाशाला लोकाश्रय मिळत असला, तरी आधुनिक मनोरंजनाच्या साधनांमुळे या कलेसमोर अस्तित्व टिकवण्याचे मोठे आव्हान आहे.
तमाशाची वैभवशाली परंपरा
एक काळ असा होता, जेव्हा तमाशा ही लोककला गावोगावी प्रेक्षकांचे मन जिंकत होती. विठाबाई नारायणगावकर, रघुवीर खेडकर, कांताबाई सातारकर, मंगला बनसोडे, काळू-बाळू आणि दत्ता महाडीक यांसारख्या दिग्गजांनी आपल्या तमाशा मंडळांद्वारे प्रेक्षकांच्या मनावर अधिराज्य गाजवले. गण, गवळण, लावणी आणि वगनाट्य यांच्या सादरीकरणाने तमाशा प्रेमींची मने जिंकली, आणि रंगमंचावर गर्दी उसळत असे. या काळात तमाशा कलावंतांना आर्थिक आणि सामाजिक स्थैर्य मिळाले होते. गावच्या जत्रांपासून मोठ्या उत्सवांपर्यंत तमाशाला विशेष स्थान होते, आणि ही कला ग्रामीण संस्कृतीचा अविभाज्य भाग बनली होती. गेल्या शतकात संगमनेर, श्रीगोंदा आणि नेवासा येथील यात्रांमध्ये तमाशा मंडळांना मोठी मागणी होती.
आधुनिक मनोरंजनाचे आव्हान
कालांतराने तमाशाची लोकप्रियता कमी होऊ लागली. टीव्ही, मोबाइल आणि इंटरनेट यांसारख्या आधुनिक मनोरंजनाच्या साधनांनी प्रेक्षकांचे लक्ष वेधून घेतले, आणि तमाशाकडे प्रेक्षकांनी पाठ फिरवली. यामुळे तमाशा कलावंतांवर आर्थिक संकट कोसळले, आणि अनेकांना उपजीविकेसाठी दुसरे व्यवसाय शोधावे लागले. गेल्या दोन दशकांत अहिल्यानगर जिल्ह्यातील अनेक तमाशा मंडळे बंद पडली, आणि नवीन पिढीने या कलेकडे फारसे लक्ष दिले नाही. परिणामी, तमाशा ही कला लुप्त होण्याच्या मार्गावर आहे. तरीही, ग्रामीण भागातील यात्रा आणि उत्सवांनी तमाशाला काही प्रमाणात आधार दिला आहे. या उत्सवांमुळे तमाशा कलावंतांना आपली कला सादर करण्याची संधी मिळते, आणि त्यांना थोडाफार आर्थिक दिलासा मिळतो.
यात्रांचा आधार आणि बदलते स्वरूप
ग्रामीण भागातील यात्रा आणि उत्सव हे तमाशासाठी आजही जीवनदायी ठरत आहेत. सुपा, पारनेर आणि आसपासच्या गावांमधील जत्रांमध्ये तमाशाला आजही मागणी आहे, आणि यामुळे कलावंतांना रंगमंच उपलब्ध होतो. मात्र, तमाशाचे स्वरूप काळानुसार बदलत आहे. पूर्वी तमाशात गण, गवळण, बातावणी, लावणी आणि वगनाट्य यांचा समावेश असे, जे समाजप्रबोधन आणि मनोरंजन यांचा सुंदर मिलाफ होते. आता मात्र, लावणीची जागा मराठी आणि हिंदी चित्रपटातील गाण्यांनी घेतली आहे, आणि पारंपरिक तमाशाचा आत्मा हरवत चालला आहे. तरीही, ग्रामीण प्रेक्षकांचा तमाशाला मिळणारा प्रतिसाद ही जमेची बाजू आहे.
तमाशा कलावंतांवर उपसमारीची वेळ
आधुनिक मनोरंजनाच्या साधनांमुळे तमाशा कलावंतांवर उपासमारीची वेळ आली आहे. अनेक कलावंतांना वर्षभर केवळ यात्रांच्या हंगामावर अवलंबून राहावे लागते, आणि इतर वेळी त्यांना आर्थिक अडचणींचा सामना करावा लागतो.
लोकनाट्य तमाशा ही केवळ मनोरंजनाची कला नसून, ती ग्रामीण संस्कृती आणि सामाजिक प्रबोधनाचा अविभाज्य भाग आहे. सुपा आणि आसपासच्या ग्रामीण भागातील यात्रांनी तमाशाला आधार दिला आहे, आणि यामुळे ही कला अद्याप टिकून आहे. मात्र, तमाशाचे खरे वैभव परत आणण्यासाठी समाज, शासन आणि कलावंत यांचे एकत्रित प्रयत्न आवश्यक आहेत.
