जगाच्या कानाकोपऱ्यांमध्ये खाद्यसंस्कृती वेगवेगळी असते आणि अनेक देशांमध्ये अन्नाबद्दलचे नियम केवळ विचित्रच नव्हे, तर थेट धक्कादायक वाटावेत असे असतात. आपल्या देशात जिथे शाकाहार आणि मांसाहार याबद्दलची निवड वैयक्तिक मानली जाते, त्याउलट काही देश असेही आहेत जिथे शाकाहारी असणे हे गुन्ह्यासारखं पाहिलं जातं. काही ठिकाणी तर मांसाहार अनिवार्य करण्यात आलाय. अन्न हे केवळ भूक भागवण्यासाठी नसून अनेक ठिकाणी ते संस्कृती, परंपरा आणि राजकारण यांचं प्रतिनिधित्व करतं. त्यामुळे या नियमांकडे पाहताना केवळ कायदेच नव्हे, तर त्या समाजाचा दृष्टिकोनही समजून घेणं महत्त्वाचं ठरतं.
फ्रान्स
फ्रान्समध्ये शिक्षणसंस्थांमध्ये मांसाहारी जेवण देणं बंधनकारक आहे. शाळांमध्ये मुलांना मांसाचं जेवण दिलं जातं आणि शाकाहारी पर्याय फारसे उपलब्ध नसतात. त्यामुळे जर एखादं मूल शाकाहारी असेल, तर त्याच्या पालकांसाठी योग्य अन्न मिळवणं हे मोठं आव्हान ठरतं. ही बाब फक्त आहाराच्या निवडीशीच संबंधित नाही, तर वैयक्तिक स्वातंत्र्याच्या अधिकारालाही हात घालणारी ठरते.
इटली
इटलीमध्ये 2016मध्ये एक असाच वादग्रस्त प्रस्ताव चर्चेत होता, ज्या अंतर्गत शाकाहारी मुलांना वाढवणाऱ्या पालकांना शिक्षा केली जाऊ शकते, असा विचार मांडण्यात आला होता. कारण, काही जणांच्या मते शाकाहारी आहार हा लहान मुलांच्या आरोग्यासाठी अपायकारक ठरू शकतो. हा प्रस्ताव कायद्यात रूपांतरित झाला नाही, पण त्याची चर्चा प्रचंड झाली होती.
दक्षिण कोरिया
दक्षिण कोरिया हा आणखी एक देश आहे जिथे ‘शाकाहारी’ या संकल्पनेची समज फारशी रुजलेली नाही. रेस्टॉरंटमध्ये जेवायला गेल्यावर तुम्ही “मी शाकाहारी आहे” असं म्हटलं तरी त्यांना नक्की काय द्यायचं हेच समजत नाही. त्यामुळे तुम्हाला नेमकं काय नको, जसं की मासे, मांस, अंडी हे सविस्तर सांगावं लागतं.
थायलंड
थायलंडमध्ये दरवर्षी शाकाहारी उत्सव साजरा केला जातो, ज्यात नऊ दिवस मांसाहार टाळला जातो. परंतु येथे एक मजेशीर बाब अशी आहे की काही शाकाहारी डिशमध्ये फिश सॉस वापरण्यात येतो, त्यामुळे ते प्रत्यक्षात पूर्णपणे शाकाहारी राहात नाहीत. येथे शाकाहारी अन्न ओळखण्यासाठी पिवळ्या रंगाचा विशिष्ट ध्वज लावला जातो, तोच शुद्ध शाकाहाराचं प्रतिक मानलं जातं.
जपान
जपानमध्ये काही दशकांपूर्वी मांस खाणं हा गुन्हा मानला जायचा. 1872 पर्यंत सामान्य नागरिक मांसाहार करू शकत नव्हते. मात्र सम्राटाने स्वतः मांस खाल्लं आणि त्या निर्णयामुळे मांसाहाराला सामाजिक मान्यता मिळू लागली. या निर्णयामुळे देशाच्या खाद्यसंस्कृतीत आमूलाग्र बदल झाला.
स्वीडन
स्वीडनमध्ये काही देशांतर्गत विमान प्रवासादरम्यान शाकाहारी अन्न डिफॉल्ट स्वरूपात दिलं जातं. म्हणजे जर प्रवाशाने काही विशेष अन्नाची मागणी केली नसेल, तर त्याला शाकाहारी जेवणच दिलं जातं. ही कल्पना पर्यावरणाच्या दृष्टीनेही अधिक शाश्वत मानली जाते.
अमेरिका
अमेरिकेतील प्रसिद्ध फास्ट फूड साखळी मॅकडोनाल्ड्सच्या फ्रेंच फ्राईजबाबत एक धक्कादायक सत्य समोर आलं होतं. 2001 पूर्वी हे फ्राईज पूर्णपणे शाकाहारी मानले जात होते, पण प्रत्यक्षात त्यामध्ये बीफ फॅट वापरलं जात होतं. त्यामुळे अनेक शाकाहारी लोक अनावधानाने मांसाहार करत होते.
चीन
चीनमध्ये आणि काही इतर आशियाई देशांमध्ये बौद्ध परंपरेनुसार लसूण, कांदा आणि अल्कोहोल ‘अपवित्र’ मानले जातात. त्यामुळे तिथल्या काही शाकाहारी रेस्टॉरंट्समध्ये हे घटक वापरले जात नाहीत.
पोर्तुगाल
पोर्तुगालमध्ये 2017 मध्ये एक महत्त्वाचा कायदा संमत झाला, ज्यामध्ये सर्व सरकारी संस्था शाळा, रुग्णालयं, तुरुंगं यामध्ये शाकाहारी अन्नाचा पर्याय बंधनकारक करण्यात आला. यामागचा उद्देश म्हणजे वैयक्तिक निवडीला सन्मान देणं आणि पर्याय उपलब्ध करून देणं.
अर्जेंटिना
अर्जेंटिना हा मांसाहाराचा गड मानला जातो. येथे रेस्टॉरंटमध्ये शाकाहारी पर्याय मिळणं खूपच कठीण आहे. अनेक वेळा शाकाहारी ग्राहकाला सरळ सांगितलं जातं की येथे काही नाही, दुसरीकडे जा किंवा मांस खा. ही परिस्थिती तिथल्या अन्न संस्कृतीत मांसाहार किती खोलवर रुजलेला आहे, हे दाखवून देते.
