अहिल्यानगर- मुळा आणि निळवंडे धरणातून पाण्याचं सुयोग्य नियोजन करत जलसंपदा विभागाने शेती आणि पिण्याच्या पाण्यासाठी महत्त्वपूर्ण पावलं उचलली आहेत. मुळा धरणाच्या उजव्या कालव्यातून यंदा चौथ्या आवर्तनाची तयारी सुरू असून, यामुळे सुमारे ७०,६८९ हेक्टर क्षेत्राला सिंचनाचा लाभ मिळेल. दुसरीकडे, निळवंडे धरणातून मागील वर्षीच्या तुलनेत महिनाभर अगोदरच दुसरं आवर्तन सोडण्यात आलं आहे.
रविवारी, २० एप्रिल २०२५ रोजी सकाळी १० वाजता ५०० क्युसेक वेगाने सुरू झालेल्या या आवर्तनामुळे संगमनेर, राहाता, राहुरी आणि सिन्नर तालुक्यांतील तलाव, बंधारे आणि नाले भरले जाणार आहेत. या नियोजनामुळे शेतकऱ्यांना मोठा दिलासा मिळत आहे.
*मुळा धरणाचं नियोजन*
मुळा धरणात सध्या १२,०७३ दशलक्ष घनफूट पाणीसाठा असून, त्यापैकी ७,५७३ दशलक्ष घनफूट हा उपयुक्त आहे. जलसंपदा विभागाने या पाण्याचं पिण्यासाठी आणि सिंचनासाठी काटेकोर नियोजन केलं आहे. २०२३ मध्ये मुळा धरणातून जायकवाडी धरणासाठी पाणी सोडण्यात आलं होतं, ज्यामुळे त्या वर्षी उजव्या कालव्यातून खरीप, रब्बी आणि उन्हाळी अशी तीन आवर्तनं सोडली गेली.
यंदा २०२४ च्या पावसाळ्यात जायकवाडी धरण पूर्ण भरल्याने मुळातून पाणी सोडण्याची गरज पडली नाही. परिणामी, उपलब्ध पाण्यातून उजव्या कालव्यातून चौथं आवर्तन सोडण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे. “आठ दिवसांत हे आवर्तन सोडण्यासाठी मागणी नोंदवली जाईल,” असं कार्यकारी अभियंता सायली पाटील यांनी सांगितलं.
*मुळा कालव्याचं चौथं आवर्तन*
मुळा धरणाच्या उजव्या कालव्यातून यंदा पहिलं आवर्तन १४ ऑगस्ट २०२४ रोजी ओव्हरफ्लो पाण्यातून सोडलं गेलं. त्यानंतर १९ डिसेंबर २०२४ आणि ११ फेब्रुवारी २०२५ रोजी दोन रब्बी आवर्तनं झाली. आता चौथं उन्हाळी आवर्तन सोडण्यासाठी जलसंपदा विभागाने तयारी सुरू केली आहे. “कालवा सल्लागार समितीसमोर मागणी ठेवून पाणी सोडण्याचा अंतिम निर्णय घेतला जाईल,” असं सायली पाटील यांनी नमूद केलं. या आवर्तनामुळे ७०,६८९ हेक्टर क्षेत्राला सिंचनाचा लाभ मिळेल, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना खरीप आणि रब्बी पिकांसाठी पुरेसं पाणी उपलब्ध होईल. “हे आवर्तन शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरेल,” असं एका शेतकऱ्याने सांगितलं.
*निळवंडे धरणातून महिनाभर अगोदर आवर्तन*
निळवंडे धरणातून रविवारी सकाळी १० वाजता ५०० क्युसेक वेगाने दुसरं आवर्तन सोडण्यात आलं. यंदा मागील वर्षीच्या मे महिन्याच्या तुलनेत एप्रिलमध्येच हे आवर्तन सोडण्यात आलं आहे. पहिलं आवर्तन जानेवारी २०२५ मध्ये सोडलं गेलं होतं. “या आवर्तनामुळे संगमनेर, राहाता, राहुरी आणि सिन्नर तालुक्यांतील तलाव, बंधारे आणि नाले भरले जाणार आहेत,” असं कार्यकारी अभियंता प्रदीप हापसे यांनी सांगितलं. महिनाभरात सुमारे दोन टीएमसी पाणी सोडलं जाईल, आणि टप्प्याटप्प्याने विसर्ग वाढवला जाईल. या नियोजनामुळे चार तालुक्यांतील शेतकऱ्यांना मोठा फायदा होईल.
जलसंपदा विभागाचे नियोजन
मुळा आणि निळवंडे धरणातील पाण्याचं व्यवस्थापन प्रभावीपणे करण्यासाठी जलसंपदा विभागाने काटेकोर नियोजन केलं आहे. मुळा धरणातील उपयुक्त पाणीसाठा आणि निळवंडे धरणातील उपलब्ध पाणी यांचा वापर पिण्यासाठी आणि सिंचनासाठी प्राधान्याने केला जात आहे. “पाण्याचा प्रत्येक थेंब वाचवून त्याचा योग्य वापर करणं हा आमचा उद्देश आहे,” असं प्रदीप हापसे यांनी सांगितलं.
आवर्तनं शेतकऱ्यांसाठी वरदान
मुळा आणि निळवंडे धरणातून सोडलेली आवर्तनं शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरत आहेत. मुळा धरणाच्या उजव्या कालव्यातून होणारं चौथं आवर्तन आणि निळवंडे धरणातून महिनाभर अगोदर सोडलेलं दुसरं आवर्तन यामुळे शेतकऱ्यांमध्ये आशा निर्माण झाली आहे. “कालव्यातून पाणी मिळाल्याने आमची पिकं वाचतील. जलसंपदा विभागाचं नियोजन कौतुकास्पद आहे,” असं राहुरी तालुक्यातील एका शेतकऱ्याने सांगितलं.
शेतकऱ्यांचं हित डोळ्यासमोर ठेवून नियोजन
“पाण्याचं नियोजन करताना शेतकऱ्यांचं हित आणि पिण्याच्या पाण्याची गरज यांना प्राधान्य आहे,” असं सायली पाटील यांनी नमूद केलं. निळवंडे धरणातून सोडलेलं आवर्तन टप्प्याटप्प्याने वाढवण्याचा आणि मुळा धरणातून चौथं आवर्तन लवकर सोडण्याचा विभागाचा मानस आहे. यामुळे शेतीला बळ मिळेल आणि पाणीटंचाईच्या समस्येवर मात करणं शक्य होईल. “आम्ही शेतकऱ्यांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी कटिबद्ध आहोत,” असं प्रदीप हापसे यांनी सांगितलं.
