छत्रपती संभाजीनगर- दौलताबाद येथील देवगिरी किल्ल्याच्या परिसरात मंगळवारी सकाळी भीषण आग लागली. उन्हाळ्याच्या तीव्रतेमुळे किल्ल्याभोवती असलेले वाळलेले गवत आणि झाडेझुडपे यामुळे आग वेगाने पसरली आणि किल्ल्याला जणू आगीने घेरले. चारही बाजूंनी धुराचे प्रचंड ढग आकाशात दिसू लागले, ज्यामुळे परिस्थिती आणखी चिंताजनक बनली.
तब्बल १२ तासांच्या अथक प्रयत्नांनंतर रात्री ९:३० ते १० च्या सुमारास ही आग आटोक्यात आली. या घटनेने किल्ल्यावर आग विझवण्याची कायमस्वरूपी व्यवस्था उभारण्याची गरज पुन्हा एकदा समोर आली आहे.
सिगारेटमुळे लागली आग
या आगीचे मूळ कारण सिगारेटची ठिणगी असल्याचे प्राथमिक माहितीतून समजते. सकाळी ९:३० च्या सुमारास ही ठिणगी गवतावर पडल्याने आग भडकली. या आगीत १०० हून अधिक झाडे जळून खाक झाली, ५० पेक्षा जास्त घोरपडींना इजा झाली, तर २५ हून अधिक मोर जखमी झाले.
याशिवाय २५ विविध प्रकारच्या वनस्पतींचेही नुकसान झाले. स्थानिक गावकऱ्यांनी सांगितले की, अशा आगीच्या घटना येथे वारंवार घडतात. त्यामुळे भविष्यात असे प्रसंग टाळण्यासाठी प्रशासनाने ठोस पावले उचलावीत, अशी मागणी त्यांनी केली आहे.
किल्ल्याचा इतिहास
देवगिरी किल्ला, जो दौलताबाद गावात वसलेला आहे, हा एक ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वाचा किल्ला आहे. ९व्या ते १४व्या शतकापर्यंत हा किल्ला यादव राजवंशाची राजधानी होता. त्यानंतर १३२७ ते १३३४ या काळात दिल्ली सल्तनतने येथे आपली राजधानी स्थापन केली होती.
पुढे १४९९ ते १६३६ दरम्यान अहमदनगर सल्तनतने याला दुय्यम राजधानी म्हणून वापरले. सहाव्या शतकात, हा परिसर पश्चिम आणि दक्षिण भारताला जोडणाऱ्या व्यापारी मार्गांवरील एक महत्त्वाचे ठिकाण म्हणून उदयास आला. या किल्ल्याची त्रिकोणी रचना पहिल्या यादव राजा भिल्लाम पाचव्या याने ११८७ च्या सुमारास बांधली होती.
१३०८ मध्ये दिल्ली सल्तनतचा सुलतान अलाउद्दीन खिलजीने हा किल्ला जिंकला. १३२७ मध्ये मुहम्मद बिन तुघलकने याचे नाव दौलताबाद ठेवून दिल्लीहून आपली राजधानी येथे हलवली आणि तिथली लोकसंख्या मोठ्या प्रमाणात स्थलांतरित केली. मात्र, १३३४ मध्ये त्याने हा निर्णय मागे घेतला आणि राजधानी पुन्हा दिल्लीला नेली. १४९९ मध्ये हा किल्ला अहमदनगर सल्तनतचा भाग बनला आणि १६१० मध्ये दौलताबादजवळ नवीन शहर, खडकी, उभारले गेले.
किल्ल्यावर काय आहे?
हा किल्ला २०० मीटर उंच शंकूच्या आकाराच्या टेकडीवर उभा आहे. यादवांनी संरक्षणासाठी टेकडीचा खालचा भाग कापून काढला होता. किल्ल्याच्या शिखरावर जाण्यासाठी एकच अरुंद पूल आहे, जिथून दोनपेक्षा जास्त लोक एकावेळी जाऊ शकत नाहीत.
तसेच खडकात खोदलेली एक लांबलचक गॅलरी आहे, जिच्या मध्यभागी उंच पायऱ्या आहेत. शिखरावर आणि उतारावर ठिकठिकाणी जुन्या तोफा आहेत, ज्या आजूबाजूच्या परिसराकडे तोंड करून उभ्या आहेत. मध्यभागी शत्रूंना गोंधळात टाकण्यासाठी एक गुहेसदृश प्रवेशद्वारही आहे. या सर्व वैशिष्ट्यांमुळे हा किल्ला अभेद्य मानला जातो.
या आगीच्या घटनेने किल्ल्याच्या संरक्षण आणि देखभालीवर प्रश्नचिन्ह निर्माण केले आहे.
