महाराष्ट्राचा राज्यमासा म्हणून ओळखला जाणारा पापलेट मासा सध्या गंभीर संकटात सापडला आहे. हा मासा लवकरच नष्ट होण्याच्या मार्गावर असल्याची भीती व्यक्त होत असून, मच्छीमार संघटनांनी सरकारकडे तातडीने उपाययोजना करण्याची मागणी केली आहे.
पालघरच्या समुद्रात पापलेट मोठ्या प्रमाणात आढळत असले तरी, त्याच्या अस्तित्वावरच प्रश्नचिन्ह उभे राहिले आहे. या संकटाकडे गांभीर्याने पाहून पावले उचलली नाहीत तर खवय्यांचा आवडता हा मासा कायमचा इतिहासजमा होऊ शकतो.
ठोस उपाययोजना गरजेच्या
सागरी क्षेत्रात लहान माशांची शिकार आणि त्यांची खरेदी-विक्री यावर कायदेशीर बंदी असून, असे करणाऱ्यांवर दंडाचीही तरतूद आहे. तरीही पापलेटच्या पिल्लांची अवैध शिकार थांबलेली नाही. मच्छीमारांचे म्हणणे आहे की, पापलेटला राज्यमाशाचा दर्जा मिळाला असला तरी त्याच्या संवर्धनासाठी ठोस प्रयत्न होत नाहीत.
या माशांच्या पिल्लांना जाळ्यात अडकवले जात असल्याने त्यांची संख्या झपाट्याने घटत आहे. जर ही परिस्थिती कायम राहिली तर पापलेटचे आस्तित्व कायमचे मिटण्याची शक्यता नाकारता येत नाही.
पिल्लांना धोका
राज्य सरकारने माशांच्या पिल्लांची शिकार रोखण्यासाठी आणि बाजारात त्यांचा व्यापार थांबवण्यासाठी काही उपाययोजना सुरू केल्या आहेत. मात्र, तारली आणि बांगडा मासे पकडण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या पर्ससीन जाळ्यांमुळे पापलेटच्या पिल्लांनाही धोका निर्माण झाला आहे.
तळकोकणात सप्टेंबर ते डिसेंबर या काळात हे मासे मोठ्या प्रमाणात आढळतात, पण या जाळ्यांमुळे लहान माशांचेही नुकसान होत आहे. पालघर जिल्ह्यात तर पापलेटच्या पिल्लांची मोठ्या प्रमाणात कत्तल होत असल्याचे समोर आले आहे. ही कत्तल रोखली नाही तर हा राज्यमासा संकटातून बाहेर येणे कठीण होईल.
पापलेटचे उत्पादन ५० टक्क्यांनी कमी
पापलेटच्या घटत्या संख्येची आकडेवारीही चिंताजनक आहे. सातपाटी येथे २०२३ मध्ये १०७ टन पापलेट आढळला होता, तर २०२४ मध्ये हे प्रमाण घसरून केवळ ६३ टनांवर आले आहे. वादळे, सागरी प्रदूषण आणि पर्यावरणीय बदल यांसह पिल्लांची होणारी शिकार ही या संकटाची प्रमुख कारणे आहेत. गेल्या काही दशकांत पापलेटचे उत्पादन तब्बल ५० टक्क्यांनी कमी झाले आहे. आंतरराष्ट्रीय बाजारातही या माशाला मागणी असून, त्याची चव आणि मऊपणा यामुळे तो खवय्यांचा आवडता ठरला आहे.
तातडीने पावले उचलण्याची गरज
कोकणाच्या किनारपट्टीवर आणि विशेषतः पालघरच्या सातपाटी येथे पापलेट मुबलक प्रमाणात आढळतो. मच्छीमारांसाठी हा मासा जाळ्यात सापडणे म्हणजे लॉटरी लागण्यासारखे असते. पापलेटची लोकप्रियता त्याच्या अनोख्या चवीमुळे आहे; शिजवल्यानंतर त्याचा मऊपणा खवय्यांना भुरळ घालतो. पण आता हा मासा टिकवण्यासाठी तातडीने पावले उचलली नाहीत तर महाराष्ट्राच्या या खास ओळखीचा आणि खाद्यसंस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग असलेला पापलेट कायमचा हरवण्याची भीती आहे.
